موسیقی اصیل ایرانی با موسیقی غربی
موسیقی در اصل، زبان احساسات و اندیشههای انسانی است. از دوران باستان، مردم در سراسر جهان با اکتشاف جنبههای گوناگون موسیقی و رشد دادن آن به سبک خود، توانستهاند داستانهای شادیها و غمهای خود و هر آنچه به درونشان مربوط میشده را در قالب این هنر زیبای شنیداری به نمایش بگذارند. در ادامه، در این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، درباره تفاوتهای میان موسیقی سنتی ایران و موسیقی غربی بیشتر بخوانید.
موسیقی اصیل ایرانی
موسیقی سنتی ایران که با نامهای موسیقی کلاسیک ایرانی و موسیقی دستگاهی هم معروف است، ریشه در تاریخ کهن این سرزمین دارد. این موسیقی از مجموعهای از دستگاهها، نغمهها و آوازها تشکیل شده که از گذشتههای بسیار دور تا امروز، نسل به نسل و سینه به سینه میان مردم ایران حفظ و منتقل شده است. آنچه امروز از این گنجینه باقی مانده، بخشهایی است که دلنشینتر، سادهتر و برای همگان قابل درکتر بودهاند.
نفوذ و تأثیر این موسیقی تنها محدود به ایران نبوده و دامنه آن بخش وسیعی از آسیای میانه، افغانستان، پاکستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و یونان را دربر گرفته است. در عین حال، هر یک از این مناطق نیز به نوبه خود در تکوین و شکلگیری موسیقی ایرانی نقش داشتهاند.
از چهرههای برجسته و نوازندگان موسیقی در ایران باستان میتوان به افرادی مانند باربد، نکیسا و رامتین اشاره کرد. موسیقی اصیل ایرانی یکی از قدیمیترین سبکهای موسیقی در جهان است که پیوستگی آن از دوران باستان تا عصر حاضر حفظ شده است.
علاوه بر این، «ردیفهای موسیقی اصیل ایرانی» به عنوان نخستین پرونده مستقل ایران در فهرست میراث ناملموس جهانی در مهرماه ۱۳۸۸ به ثبت رسید.
موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غربی، هر دو غنی و ارزشمند هستند، اما ویژگیهای متمایزی دارند.
موسیقی ایرانی بر اساس دستگاهها و آوازهایی است که هر کدام فضای احساسی خاص خود را دارند. این موسیقی بیشتر تکنواز یا با گروههای کوچک اجرا میشود و جایگاه بداههپردازی و بیان شخصی نوازنده در آن بسیار مهم است. گوشهها و نغمههای آن مانند داستانی هستند که راوی آن، نوازنده یا خواننده است.
در مقابل، موسیقی کلاسیک غربی بیشتر بر پایهی هارمونی و نتنویسی دقیق استوار است. قطعات اغلب برای ارکسترهای بزرگ نوشته میشوند و نوازندگان معمولاً موظفند دقیقاً همان چیزی را که آهنگساز نوشته اجرا کنند. در این موسیقی، ساختار و قواعد هماهنگی صداها اهمیت بسیار دارد.
به بیان دیگر، موسیقی ایرانی مانند نقاشی خیالانگیز است که در آن احساس و بداهه نقش اصلی را دارد، در حالی که موسیقی غربی بیشتر شبیه به یک معماری دقیق و برنامهریزی شده است. هر دو زیبا هستند، اما هر کدام زبان و بیان منحصر به فرد خود را برای انتقال احساسات دارند.
مقاله نحوه گرفتن صحیح مضراب سنتور منبع بسیار خوبی برای یادگیری بیشتر است.
مقاله بیوگرافی منوچهر چشم آذر منبع بسیار خوبی برای یادگیری بیشتر است.
تفاوت موسیقی اصیل ایرانی و موسیقی غربی
موسیقی سنتی ایران از هفت دستگاه و پنج آواز تشکیل شده است. هر کدام از این هفت دستگاه، یک سری نتهای خاص خود را دارند که به آنها «گام» میگویند. واژه «گام» از موسیقی غربی گرفته شده و در اینجا به کار رفته تا با وجود شباهت ظاهری، تفاوت عمیق و درونی این دو سبک موسیقی — به ویژه در این بخش — آشکار شود.
تفاوت گام و فواصل در موسیقی غربی و سنتی
یک تفاوت مهم بین موسیقی سنتی ایران و موسیقی غربی، کاربرد ریزپردهها در موسیقی ایرانی است. ریزپرده یا میکروتون به فاصلههای موسیقایی اشاره میکند که از نیمپرده استاندارد کوچکتر هستند.
البته شایان ذکر است که در گذشته، سیستم کوک موسیقی غربی نیز شامل این ریزپردهها میشد، اما پس از گرایش به سیستم کوک یکسان دوازدهنتی، دیگر جایی برای ریزپرده در موسیقی اروپایی باقی نماند. به همین دلیل امروزه کوچکترین فاصله در موسیقی غربی، همان نیمپرده است.
در مقابل، در بیشتر دستگاههای موسیقی ایرانی، حضور ریزپرده (که گاهی به آن “ربعپرده” هم میگویند، هرچند در عمل ممکن است دقیقاً معادل یکچهارم پرده نباشد) به وضوح دیده میشود. به کارگیری این فواصل، حس و حال متمایزی به موسیقی ایرانی و نیز برخی دیگر از فرهنگهای موسیقی شرقی مانند موسیقی ترکی و عربی میبخشد.
کلنل علینقی وزیری، از اثرگذارترین چهرههای موسیقی ایران، با ابداع علامتهای عرضی “سُری” و “کُرُن” برای نخستین بار، ردیف موسیقی ایرانی را به صورت نت نوشت.
تک صدایی یا چند صدایی
در موسیقی غربی، چگونگی چیدمان صداها روی هم و لایهبندی آنها نقش بسیار مهمی دارد. این ویژگی معمولاً به دو شکل دیده میشود: گاهی یک ملودی اصلی وجود دارد و دیگر صداها مانند پسزمینهای هماهنگ از آن پشتیبانی میکنند. گاهی نیز چندین ملودی مستقل که هر کدام ریتم و آهنگ خود را دارند، همزمان نواخته میشوند و در کنار هم بافت موسیقی را میسازند.
اما موسیقی سنتی ایرانی بیشتر بر پایهٔ یک خط ملودی واحد و زیبا شکل میگیرد. بالا و پایین رفتنهای این نغمه، تحریرهای ظریف و شیوهٔ بیان آن، عمق و احساس ویژهای به موسیقی میبخشد. با این حال، حتی در اجرای اصیل و کهن این موسیقی نیز میتوان جلوههایی از هماهنگی و همنوایی بین صداها را مشاهده کرد.
سازها
سازهای ایرانی معمولاً از مواد طبیعی مانند چوب و پوست ساخته میشوند و در ساخت آنها از قطعات فلزی و سفالی نیز استفاده میگردد. این سازها را میتوان به چند گروه اصلی تقسیم کرد: سازهای زهی که با زخمه نواخته میشوند، سازهای زهی که با ضربه نواخته میشوند و سازهای زهی که با آرشه به صدا درمیآیند.
اگر سوالاتی دارید، مقاله نکات مهم در مورد مضراب سنتور که باید بدانید به شما کمک خواهد کرد.
از نمونههای سازهای زهی-زخمهای میتوان به تار، سهتار و قانون اشاره کرد. سازهای زهی-کوبهای مانند دف و تنبک هستند و سازهای زهی-آرشهای نیز شامل کمانچه و قیچک میشوند.
سازهای مورد استفاده در موسیقی غربی تفاوتهای بسیاری با سازهای سنتی ایرانی دارند. از جمله سازهای رایج در موسیقی غربی میتوان ویولن، پیانو، ویولا و چنگ را نام برد.
درون مایه و مضمون
به طور کلی میتوان گفت که موسیقی ایرانی در مقایسه با موسیقی غربی، توجه و تأکید بیشتری بر جنبههای درونی و معنوی انسان دارد. در سنت فرهنگی ایران، هنر، شعر، باورهای دینی و تجربههای عرفانی همواره به هم پیوستهاند و موسیقی سنتی ایران یکی از روشنترین نمونههای این پیوند عمیق به شمار میآید.