نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، که به اختصار “ناجا” نامیده می‌شود، سازمانی است که مسئولیت حفظ امنیت، نظم عمومی و آسایش مردم را در سراسر کشور بر عهده دارد.
ماموران این نیرو، که ما آن‌ها را به عنوان پلیس می‌شناسیم، وظایف گوناگونی دارند. آن‌ها در خیابان‌ها حضور دارند تا ترافیک را سامان دهند، با مجرمان برخورد کنند و از حقوق شهروندان محافظت نمایند. علاوه بر این، آن‌ها در مواقع بروز حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله نیز برای کمک و نجات مردم به منطقه مورد نظر اعزام می‌شوند.
هدف اصلی نیروی انتظامی، تأمین آرامش و امنیتی پایدار برای همه افراد جامعه است تا مردم بتوانند در کمال آسودگی به زندگی خود ادامه دهند.
نیروی انتظامی یا پلیس
پلیس که با نام نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران نیز شناخته می‌شود، به صورت مخفف «ناجا» نامیده می‌شود. این نیرو در سال ۱۳۷۰ از ادغام سه سازمان شهربانی، ژاندارمری و کمیته انقلاب اسلامی تشکیل شد. امروزه ناجا به عنوان نیروی اصلی و رسمی برای برقراری و حفظ امنیت در داخل کشور ایران فعالیت می‌کند.
لباس نیروی انتظامی
لباس اصلی در ناجا به رنگ سبز است، اما اخیراً با توجه به وظیفه هر بخش، پوشش‌های متفاوتی از نظر رنگ و مدل نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این لباس‌ها در تمامی بخش‌ها و ادارات ستادی ناجا، شامل پیراهن سبز روشن و شلوار سبز تیره است.
در یگان‌های عملیاتی، معمولاً لباس یکدست سبز تیره پوشیده می‌شود.
یگان‌های ویژه از لباس‌های رزم با رنگ لجنی و طرح پیکسلی استفاده می‌کنند.
در فرماندهی مرزبانی و دریابانی، لباس‌های رزم به رنگ خاکی و با طرح لجنی به کار می‌رود.
همچنین پلیس راهور، پیراهن سفید و شلوار سرمه‌ای بر تن می‌کند.
تاریخچه و قوانین
تاریخ شکل‌گیری پلیس مدرن در ایران، به حدود صد سال پیش برمی‌گردد. ناصرالدین شاه قاجار در سفرهای خود به کشورهای اروپایی، با پلیس جدید آنجا آشنا شد و سپس با استخدام یک افسر ایتالیایی-اتریشی به نام «کنت دومونت فورت»، اولین سیستم پلیس نوین را در ایران پایه‌گذاری کرد.
برای مدت‌ها، پلیس ایران از دو بخش اصلی تشکیل می‌شد: شهربانی و ژاندارمری. ژاندارمری خود شامل دو قسمت مرزی و روستایی بود. پس از انقلاب سال ۱۳۵۷، «کمیته انقلاب اسلامی» نیز به مجموعه نهادهای حفظ نظم و امنیت کشور اضافه شد تا از ارزش‌های جمهوری اسلامی نیز پاسداری کند.
افزایش تعداد پرسنل پلیس پس از انقلاب و نیاز به یکپارچه‌سازی این نیروها باعث شد که در سال ۱۳۷۰، با تصویب مجلس شورای اسلامی، این سه سازمان در هم ادغام شوند و پلیس واحدی به وجود آید. بر اساس «قانون نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران» که در همان سال به تصویب رسید، دولت یک سال فرصت داشت تا این نیروی جدید را سازماندهی کند. طبق این قانون، پلیس ایران به بخشی از نیروهای مسلح تبدیل شد که زیر نظر وزارت کشور فعالیت می‌کند و فرماندهی کل آن با رهبر ایران است.
ساختار نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران امروزه شامل سه بخش تقریباً مستقل است: فرماندهی، حفاظت و اطلاعات، و سازمان عقیدتی سیاسی. بخش‌های فرماندهی و حفاظت و اطلاعات، تقریباً در سیستم پلیس همه کشورهای جهان مشترک است.
پلیس در مقاطع مختلف تاریخ ایران
دوره آریایی‌ها: رهبر و بزرگ‌تر قبیله
دوره مادها: نماینده و رابط
دوره هخامنشیان: فرماندار، حاکم منطقه، نگهبان، رئیس کاروان، محافظ دژ، مسؤول گذرگاه، ناظران ویژه پادشاه، سازمان اطلاعاتی
دوره سلوكی‌ها: مانند دوره هخامنشیان
دوره اشکانیان: تشکیلات پلیس
دوره ساسانیان: فرماندار شهر، رئیس روستا، مرزبانی، سازمان نگهبانان، محافظان مسلح
دوره اسلام: ناظر بازار، پلیس، کلانتر، معاون، فرمانده پلیس، مسؤول پل، نگهبان پل، مأموران دروازه، کارکنان پلیس، فرمانده نظامی، گشت شب، رئیس گشت، حاکم، محافظ، مدیر شهر، مأمور شب، پاسبان شب، نیروهای انتظامی
دوره صفوی: قاضی شهر، کلانتر، رئیس شب، گشت‌زن، پاسدار، نگهبانان دروازه‌ها، ناظر کل کشور، شهردار، اداره نظم
دوره افشاریه: کلانتر، رئیس محله، سرهنگ، معاون، نماینده، پاسبان
دوره زندیه: کلانتر، شهردار، ناظر، رئیس صنف، رئیس شب، گشت‌زن
دوره قاجاریه: مأمور ثبت، رئیس مستخدمان، ده‌بان، فرمانده پنجاه‌نفره، فرمانده صدنفره، جلاد، گشت‌زن، رئیس شب، پاسبان شب، کلانتر، شهردار
وظایف نیروی انتظامی چیست؟
وظایف و مأموریت‌های نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران به شرح زیر است:
۱. برقراری نظم و امنیت و تضمین آرامش مردم.
۲. مقابلهٔ جدی و پیوسته با هرگونه اقدام خرابکارانه، تروریستی و آشوب که امنیت کشور را تهدید کند، با همکاری وزارت اطلاعات.
۳. تأمین امنیت برای گردهمایی‌ها، تشکل‌ها، راهپیمایی‌ها و فعالیت‌های قانونی و جلوگیری از هرگونه اجتماع و راهپیمایی غیرمجاز و برخورد با اخلال در نظم عمومی.
۴. جمع‌آوری اخبار و اطلاعات در چارچوب وظایف تعیین‌شده و همکاری با دیگر نهادهای اطلاعاتی کشور در محدودهٔ مسئولیت‌های آن‌ها.
۵. حراست از اماکن، تأسیسات و تجهیزات طبقه‌بندی‌شدهٔ غیرنظامی و حفظ حریم آن‌ها، به جز موارد حساس و حیاتی که با تشخیص شورای عالی امنیت ملی، بر عهدهٔ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است.
۶. محافظت از مسئولان و شخصیت‌های داخلی و خارجی در سراسر کشور، به جز در داخل پادگان‌ها و تأسیسات نظامی، مگر در مواردی که به تشخیص شورای عالی امنیت ملی، اصل انقلاب یا دستاوردهای آن در خطر باشد که در آن صورت این مسئولیت بر عهدهٔ سپاه خواهد بود.
۷. جمع‌آوری سلاح و مهمات غیرمجاز، صدور مجوز نگهداری و حمل سلاح شخصی و نظارت بر نگهداری و مصرف مواد ناریه با هماهنگی وزارت اطلاعات و بر اساس طرح‌های مصوب شورای امنیت کشور.
۸. انجام وظایف قانونی به عنوان ضابط دادگستری، از جمله:
– مبارزه با مواد مخدر
– مبارزه با قاچاق
– مقابله با مفاسد اجتماعی
– پیشگیری از جرم
– کشف جرائم
– بازرسی و تحقیق
– حفظ آثار و ادلهٔ جرم
– دستگیری متهمان و مجرمان و جلوگیری از فرار یا پنهان‌شدن آن‌ها
– اجرا و ابلاغ احکام قضایی
۹. انجام امور مربوط به تشخیص هویت و کشف علمی جرائم.
۱۰. نظارت و کنترل بر مرزهای کشور، اجرای توافقنامه‌های مرزی و حفظ حقوق دولت و مردم مرزنشین در محدودهٔ مرزی و منطقهٔ انحصاری اقتصادی دریاها.
۱۱. اجرای قوانین مربوط به گذرنامه (به جز گذرنامهٔ سیاسی و خدمت) و ورود و اقامت اتباع خارجی (با هماهنگی وزارت امور خارجه در مورد افراد تحت پوشش دیپلماتیک و با هماهنگی وزارت اطلاعات در مورد ورود، خروج و اقامت دیگر اتباع خارجی و صدور گذرنامه).
۱۲. اجرای قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی و حفظ و نگهداری از راه‌های کشور.
۱۳. اجرای قوانین و مقررات مربوط به خدمت سربازی.
۱۴. نظارت بر اماکن عمومی و انجام امور مرتبط با آن‌ها طبق مقررات مصوب.
۱۵. همکاری با دیگر نیروهای مسلح در مواقع ضروری و طبق دستور.
۱۶. همکاری با دبیرخانهٔ پلیس بین‌الملل (اینترپل).
۱۷. همکاری با وزارتخانه‌ها، سازمان‌های دولتی، بانک‌ها و شهرداری‌ها در چارچوب قوانین.
۱۸. همکاری با نهادهای مرتبط برای گسترش زمینه‌های فرهنگی لازم جهت کاهش جرائم و تخلفات و تسهیل در انجام وظایف محوله.
۱۹. انجام امور امدادی و یاری‌رسانی به مردم در مواقع ضروری با هماهنگی مراجع ذی‌ربط.
۲۰. سازماندهی، تجهیز و آموزش واحدهای انتظامی و آماده‌سازی آن‌ها برای انجام مأموریت‌های محوله.
۲۱. تأمین و حفاظت از تأسیسات، سربازخانه‌ها و قرارگاه‌های مربوط.
۲۲. تأمین دفاع هوایی تأسیسات و نقاط حساس در محدودهٔ برد سلاح‌های ضد هوایی موجود، با هماهنگی و کنترل عملیاتی نیروی هوایی.
۲۳. تأمین نیازهای پزشکی پرسنل و ادارهٔ بیمارستان‌ها و درمانگاه‌های وابسته.
۲۴. تهیهٔ طرح نیازهای لجستیکی و اقدام برای خرید کالاها و خدمات محوّل شده از سوی فرماندهی کل نیروهای مسلح، همچنین خرید املاک و احداث تأسیسات مورد نیاز بر اساس طرح‌های مصوب.
۲۵. تلاش پیوسته برای حفظ امنیت درونی سازمان.
۲۶. تلاش مستمر برای حاکمیت کامل فرهنگ و ضوابط اسلامی در نیروی انتظامی.