مورچه‌ها در ساخت خانه‌های خود که به آن لانه می‌گویند، بسیار ماهر و منظم عمل می‌کنند. آن‌ها لانه‌های مختلفی می‌سازند که هر کدام شکل و ویژگی مخصوص به خود را دارد.
برخی از مورچه‌ها ترجیح می‌دهند خانه‌های خود را در زیر زمین بسازند. آن‌ها با حفر تونل‌ها و اتاقک‌های بسیار، شبکه‌ای پیچیده در دل خاک ایجاد می‌کنند. این اتاق‌ها برای کارهای گوناگونی مانند نگهداری از نوزادان، انبار کردن غذا و زندگی ملکه استفاده می‌شوند.
نوع دیگری از مورچه‌ها، لانه‌های خود را روی زمین و از خاک‌ریزه‌ها یا شن‌ها می‌سازند. این لانه‌ها که به صورت تپه‌های کوچک دیده می‌شوند، مدخل ورودی و راه‌های داخلی دارند.
همچنین، مورچه‌هایی هستند که درون چوبهای خشک یا تنه درختان خانه می‌سازند. آن‌ها با جویدن چوب، فضایی برای زندگی کلونی خود ایجاد می‌کنند.
حتی برخی از مورچه‌ها در سوراخ‌های طبیعی که در سنگ‌ها وجود دارد ساکن می‌شوند. آن‌ها این فضاهای خالی را به خانه امن خود تبدیل می‌کنند.
هر نوع از این لانه‌ها، برای سازگاری با محیط زندگی و حفظ مورچه‌ها از خطرات و شرایط نامساعد آب و هوایی ساخته می‌شود.
روش زندگی مورچه‌ها همیشه یکی از شگفتی‌های طبیعت بوده و برای انسان‌ها جالب توجه است. مورچه که به عنوان قوی‌ترین جاندار خشکی شناخته می‌شود، در روش‌های ساختن لانه، زبان و برقراری ارتباط، رفتار با طبیعت، تقسیم وظایف و دیگر زمینه‌ها، از عجایب جهان طبیعت به شمار می‌رود.
هدف این نوشته، بررسی یکی از جنبه‌های زندگی مورچه‌ها یعنی روش لانه‌سازی و مهندسی آن‌هاست که در ادامه به صورت خلاصه به آن پرداخته می‌شود.
لانه سازی مورچه ها
همه ما می‌دانیم که مورچه‌ها به صورت دسته‌جمعی در خانه‌هایی زندگی می‌کنند که خودشان می‌سازند. این خانه‌ها بسته به شرایط آب و هوایی و گونه مورچه‌ها، شکل‌های مختلفی دارند. خانه‌هایی که می‌سازند بسیار منظم و در عین حال پیشرفته هستند و بخش‌های گوناگونی دارند که هر کدام کاربرد خاص خود را دارد. گاهی این خانه‌ها تا چهل طبقه هم می‌رسند و ارتفاع هر طبقه حدود سه تا پنج میلی‌متر است.
برای اینکه بهتر متوجه شویم، چند نکته را با هم مرور می‌کنیم:
انواع لانه سازی مورچه ها
لانه‌ها در تنه درختان و روی برگ‌ها: بیشتر، مورچه‌های جنگجو این نوع لانه را می‌سازند.
لانه در دل زمین: این لانه‌ها آنقدر عمیق هستند که تا سطح زمین ادامه پیدا می‌کنند.
لانه‌سازی با کمک مورچه‌های فداکار: در این روش، بدن خود مورچه‌ها به عنوان دیواره یا بدنهٔ لانه به کار می‌رود.
مورچه های مهندس یا پل ساز
مورچه‌ها هنگام کوچ کردن، جستجوی غذا یا حمل برگ برای ساختن لانه، گاهی به رودخانه‌ها یا موانع دیگر برمی‌خورند. در این مواقع، برخی از مورچه‌ها با گرفتن دست یکدیگر و کشیدن بدنشان به صورت زنجیره، پلی زنده می‌سازند تا دیگر مورچه‌ها بتوانند به راحتی از روی آن عبور کنند.
تولید مصالح و ساختمان سازی
خانه‌های مورچه‌ها بسته به بدنشان، نیازهایشان، آب و هوای منطقه و ویژگی‌های رفتاری گونه‌شان، به شکل‌ها و طرح‌های گوناگونی ساخته می‌شوند. معمولاً در مناطق گرم، لانه‌ها روی برگ‌ها و درختان ساخته می‌شوند و در مناطق سرد، خانه‌هایشان را درون زمین بنا می‌کنند.
اولین قدم برای ساختن لانه، پیدا کردن جای مناسب است. سپس یک مورچه شروع می‌کند به ریختن آب دهانش روی خاک و گوله‌های ریز خاکی درست می‌کند. بقیه مورچه‌ها هم با دیدن او، در همان محل شروع به ساختن گوله‌های خاکی می‌کنند تا کمکم ستون‌ها شکل بگیرد و در پایان، فضاهای خالی بین ستون‌ها را پر می‌کنند.
**سازماندهی داخل خانه**
به این ترتیب، با توجه به نیازهایشان، اتاق‌ها و راهروهای مختلفی می‌سازند. این اتاق‌ها ممکن است برای انبار غذا، پرورش قارچ، بزرگ کردن بچه‌ها، محل استراحت مورچه‌های کارگر، اقامتگاه ملکه و موارد دیگر باشد. یک لانه ممکن است حدود هفت میلیون مورچه را در خود جای دهد.
**سامانه هوارسانی**
مورچه‌ها هنگام لانه‌سازی توجه ویژه‌ای به دما و جریان هوا دارند. به همین خاطر در بالای هر لانه، طبقه‌هایی با دیواره‌های پر از سوراخ می‌سازند تا هوای تازه و مناسب از طریق آن‌ها وارد راهروهای پیچ در پیچ لانه شود.
مورچه های فداکار
یک نوع تقسیم وظایف در میان مورچه‌ها وجود دارد که طی آن، یک مورچه مسئولیتی خاص بر عهده می‌گیرد: از بدن خود به عنوان بخشی از دیوار یا ساختار لانه استفاده می‌کند. این مورچه بدون حرکت در جای خود می‌ماند تا وقتی که مورچه دیگری جایگزین او شود.
جالب است بدانید از این مورچه‌های فداکار در بخش‌های انبار مواد غذایی نیز استفاده می‌شود. آن‌ها کیسه‌های بزرگی برای ذخیره‌ی غذا دارند و از طریق ترشح بزاق، خوراک را بین دیگر مورچه‌ها پخش می‌کنند.
زلزله شناسی مورچه ها
مورچه‌ها به خاطر داشتن حس بویایی بسیار قوی، می‌توانند بوی گازهایی که پیش از وقوع زلزله در هوا پخش می‌شود را حس کنند و از وقوع آن باخبر شوند. آن‌ها هنگام زلزله و حتی تا ساعاتی پس از آن، لانه خود را خالی می‌کنند و به جای امنی پناه می‌برند.
نتیجه‌گیری
مورچه‌ها، این حشرات کوچک و شگفت‌انگیز، سبک زندگی بسیار منظم و قانونمندی دارند که در بسیاری از موارد شبیه به زندگی انسان‌هاست. بدن آن‌ها به گونه‌ای طراحی شده که کاملاً با کاری که انجام می‌دهند سازگار است. مورچه‌ها موجوداتی هوشیار و دوراندیش هستند و با نگاه کردن به زندگی گروهی آن‌ها، انسان بیشتر و بیشتر به شگفتی‌های آفرینش و بزرگی خداوند پی می‌برد و در عین حال، به ناتوانی خود در برابر این عظمت آگاه می‌شود.
پیشنهاد: بررسی شگفتی‌های زندگی مورچه‌ها
اختصاصی مدیر تولز / نویسنده: صفیه عبدالرحیمی