مشتری، غول منظومه شمسی
سیاره مشتری یکی از جذاب‌ترین و بزرگترین اعضای خانواده خورشید ماست. اگر بخواهیم آن را با زمین مقایسه کنیم، باید بگوییم که مشتری آنقدر بزرگ است که می‌تواند بیش از ۱۳۰۰ کره زمین را در خود جای دهد!
این سیاره یک غول گازی است، یعنی سطح جامد و سختی مانند زمین یا مریخ ندارد. اگر بتوانید روی آن بایستید، در اقیانوسی از گازهای مختلف فرو خواهید رفت. جَو مشتری بیشتر از گازهای هیدروژن و هلیوم تشکیل شده است.
یکی از مشهورترین ویژگی‌های مشتری، لکه سرخ بزرگ آن است. این لکه در واقع یک طوفان عظیم و غول‌آساست که برای صدها سال است در جَو مشتری در جریان بوده و آنقدر بزرگ است که می‌تواند دو یا سه کره زمین را در خود ببلعد!
مشتری همچنین حلقه‌هایی به دور خود دارد، اما این حلقه‌ها مانند حلقه‌های زیبای زحل، آشکار و قابل مشاهده نیستند و بسیار کمرنگ‌تر هستند.
این سیاره دارای قمرهای زیادی است که تاکنون ۹۲ عدد از آنها شناسایی شده‌اند. چهار قمر بزرگ آن به قمرهای گالیلهای معروف هستند، زیرا گالیله ستاره‌شناس معروف آنها را کشف کرد. این قمرها به نام‌های آیو، اروپا، گانیمد و کالیستو شناخته می‌شوند.
مشتری با فاصله زیادی از خورشید قرار گرفته و پنجمین سیاره نزدیک به خورشید محسوب می‌شود. به دلیل همین فاصله زیاد، یک سال روی مشتری (مدت زمان یک دور کامل به دور خورشید) برابر با حدود ۱۲ سال زمینی طول می‌کشد. اما روزهای مشتری بسیار کوتاه‌تر از روزهای ما هستند و تنها حدود ۱۰ ساعت طول می‌کشند.
این سیاره نه تنها بزرگترین سیاره منظومه شمسی است، بلکه از نظر جرم نیز از تمام سیارات دیگر سنگین‌تر است. جالب است بدانید که مشتری مانند یک محافظ برای زمین عمل می‌کند و با جاذبه قوی خود، بسیاری از سیارک‌ها و دنباله‌دارهایی که ممکن است به سمت زمین بیایند را به سمت خود جذب کرده و از برخورد آنها با سیاره ما جلوگیری می‌کند.
در مورد سیاره مشتری
سیاره مشتری که با نام‌های برجیس، اورمزد، زاوش و هرمز هم شناخته می‌شود، پنجمین سیاره در منظومه شمسی است و لقب بزرگترین سیاره را دارد. در ادامه بیشتر با این سیاره آشنا خواهیم شد. همراه ما بمانید.
مشتری یک غول گازی است و جرم آن حدود یک هزارم خورشید است. با این حال، این سیاره دو و نیم برابر بیشتر از مجموع همه سیارات دیگر منظومه شمسی جرم دارد و از نظر اندازه و وزن، بعد از خورشید در رده دوم قرار می‌گیرد. مشتری از نظر فاصله از خورشید، پنجمین سیاره است و بعد از عطارد، زهره، زمین و مریخ قرار دارد.
مشتری چند قمر دارد؟
سیاره مشتری در مجموع ۷۹ قمر یا ماه دارد که از بین آنها، ۱۶ مورد قطر بیشتری دارند و اندازه آنها از ۱۰ کیلومتر بزرگ‌تر است. چهار قمر اصلی مشتری که بزرگ‌تر از بقیه هستند و به ترتیب فاصله از سیاره قرار گرفته‌اند، عبارتند از: آیو، اروپا، گانیمد و کالیستو. این چهار قمر را با نام «ماه‌های گالیلهای» می‌شناسیم، چون برای اولین بار توسط ستاره‌شناس معروف ایتالیایی، گالیلئو گالیله، در سال ۱۶۱۰ و با کمک اولین تلسکوپ ساخته شده، کشف شدند.
در تاریخ ۶ دسامبر ۱۹۹۵، فضاپیمای گالیله که متعلق به ناسا بود، به مشتری رسید و اولین دور از ۳۵ دور چرخش خود به دور این سیاره را آغاز کرد. این فضاپیما در طول بیش از هفت سال فعالیت، حدود ۱۴۰۰۰ عکس از مشتری، قمرها و حلقه‌های آن گرفت.
سرانجام در ۲۱ سپتامبر ۲۰۰۳، فضاپیمای گالیله با یک فرود کنترل‌شده به سمت مشتری هدایت شد و با سقوط در جو این سیاره، مأموریت خود را به پایان رساند. این فضاپیما علاوه بر دوربین‌های پیشرفته، یک حسگر بسیار حساس برای شناسایی ذرات غبار داشت که توانست در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳، هزاران برخورد ذره غبار در مسیر حلقه‌های مشتری را ثبت کند. یکی از اکتشافات مهم این فضاپیما، کشف قمری به نام «تبه» بود.
قمر آیو دارای تعداد زیادی آتشفشان فعال است. فوران‌های گازی این آتشفشان‌ها حاوی گوگرد هستند. رنگ زرد-نارنجی سطح آیو احتمالاً به دلیل انباشت مقدار زیادی گوگرد جامد روی آن است.
اروپا که کوچک‌ترین قمر در میان ماه‌های گالیلهای محسوب می‌شود، قطری برابر با ۳۱۳۰ کیلومتر دارد. سطح این قمر پوشیده از یخ صاف و ترک‌خورده است.
بزرگترین قمر گالیلهای، گانیمد نام دارد که قطر آن به ۵۲۶۸ کیلومتر می‌رسد و حتی از سیاره عطارد نیز بزرگ‌تر است. کالیستو هم با قطر ۴۸۰۶ کیلومتر، کمی کوچک‌تر از عطارد است. به نظر می‌رسد هر دو قمر گانیمد و کالیستو از ترکیب یخ و مقدار کمی مواد سنگی تشکیل شده‌اند. سطح هر دوی آنها نیز مملو از دهانه‌های برخوردی است.
سایر قمرهای مشتری در مقایسه با ماه‌های گالیلهای بسیار کوچک‌تر هستند. پس از آنها، آمالتئا و هیمالیا بزرگترین قمرها محسوب می‌شوند. آمالتئا شکل نامنظمی شبیه به سیب‌زمینی دارد و قطر آن حدود ۲۶۲ کیلومتر است. هیمالیا نیز قطری در حدود ۱۷۰ کیلومتر دارد. بیشتر قمرهای باقی‌مانده مشتری با استفاده از تلسکوپ‌های بزرگ زمینی کشف شده‌اند. همچنین دانشمندان دو قمر متیس و آدرستا را در سال ۱۹۷۹ و با بررسی عکس‌هایی که فضاپیمای وویجر گرفته بود، شناسایی کردند.
مشخصات مشتری
مشتری بعد از خورشید، ماه و سیاره ناهید، چهارمین جرم پرنور در آسمان شب است. البته گاهی سیاره مریخ هم درخشندگی بیشتری پیدا می‌کند. اگر با دوربین دوچشمی به مشتری نگاه کنید، می‌توانید بعضی از قمرهای آن را هم ببینید.
جرم سیاره مشتری حدود دو و نیم برابر مجموع وزن تمام سیارات دیگر منظومه شمسی است. این سیاره ۳۱۸ برابر سنگین‌تر از زمین و قطر آن حدود ۱۱ برابر زمین است. آنقدر بزرگ است که می‌تواند بیش از ۱۳۰۰ کره زمین را در خود جای دهد. فاصله متوسط مشتری تا خورشید حدود ۷۷۸ میلیون و پانصد هزار کیلومتر است؛ یعنی بیش از پنج برابر فاصله زمین تا خورشید.
ستاره‌شناسان برای مطالعه مشتری از تلسکوپ‌های مستقر در زمین و همچنین ماهواره‌هایی که به دور زمین می‌چرخند استفاده می‌کنند. ایالات متحده تا به حال شش فضاپیمای بدون سرنشین را برای کاوش به سوی این سیاره فرستاده است.
در جولای ۱۹۹۴، زمانی که ۲۱ قطعه از دنباله‌دار شومیکر-لوی ۹ با جو مشتری برخورد کرد، ستاره‌شناسان شاهد یک رویداد خیره‌کننده بودند. این برخورد باعث انفجارهای عظیمی شد که اندازه بعضی از آنها حتی از قطر کره زمین هم بزرگ‌تر بود.
ویژگی‌های فیزیکی مشتری
سیاره مشتری آنقدر بزرگ و سنگین است که جرم آن به تنهایی از مجموع وزن همه سیارات دیگر در منظومه شمسی، دو و نیم برابر بیشتر است. این غول گازی آنقدر عظیم است که نقطه تعادل مشترک میان مشتری و خورشید، حتی از سطح خورشید هم فراتر رفته و در فاصله‌ای برابر با ۱٫۰۶۸ برابر شعاع خورشید (از مرکز آن) قرار گرفته است.
از نظر حجم، مشتری ۱۳۲۱ برابر کره زمین جا می‌گیرد، اما جرم آن فقط ۳۱۸٫۵ برابر زمین است. این تفاوت نشان می‌دهد که زمین بسیار فشرده‌تر و متراکم‌تر از مشتری است. شعاع مشتری تقریباً یکدهم شعاع خورشید و جرم آن تنها ۰٫۰۰۱ برابر جرم خورشید است و به همین دلیل، چگالی این دو جرم آسمانی تقریباً به یک اندازه است.
نام های مشتری
اسامی سیاره‌ها در منظومه شمسی ما در فارسی از افسانه‌ها و اسطوره‌های کهن ایران زمین گرفته شده‌اند، در حالی که در زبان‌های اروپایی، این نام‌ها ریشه در اساطیر روم و یونان باستان دارند.
برای سیاره مشتری، چندین شکل نوشتاری مختلف در فارسی وجود دارد که دلیل آن، تغییرات زبانی و گذار از گفتار به نوشتار در طول زمان است. این نام‌ها در اصل، همه شکل‌های دگرگون‌شدهٔ نام «اهورامزدا» هستند. در میان این نام‌ها، یک صورت بیشتر از بقیه رواج داشته و هنوز هم کاربرد دارد و آن نام «هرمز» است.
فهرست زیر شامل نام‌های مختلف این سیاره است که از فرهنگ‌نامه دهخدا گردآوری شده‌اند (توجه داشته باشید که نام‌های بخش پایانی، غیر پارسی هستند):
**نام‌های پارسی:**
– هرمز (هورمز)
– زاوش
– اهورامزدا
– هرمزد
– ارمزد (اورمزد)
– برجیس
– مژدو آورسر
– مشتری
**نام‌های عربی:**
– هرمز (ریشه یونانی دارد)
– سعد اکبر
– منتهی الارب
– احور
– خطیب فلک
– قاضی فلک
**نام‌های دیگر از فرهنگ‌های مختلف:**
– زئوس: (زوس، زاوش، زواش، زوش) – از اساطیر یونانی
– ژوپیتر: از اساطیر رومی (که خدایان طبیعت محسوب می‌شوند)
– برهسپت: از اساطیر هندی
– رووخسپی
دمای هوا در سیاره مشتری
ابرهای بالای سیاره مشتری بسیار سرد هستند و دمای آنها به حدود ۱۴۵- درجه سلسیوس می‌رسد. اما هر چه به اعماق این سیاره نزدیک‌تر شویم، دما بیشتر می‌شود. در لایه‌ای که فشار هوا ده برابر زمین است، دما به ۲۱ درجه می‌رسد که برای انسان بسیار مناسب است.
به باور دانشمندان، اگر در مشتری حیات وجود داشته باشد، احتمالاً در همین لایه می‌تواند شکل گرفته باشد. البته این حیات در هوا شناور خواهد بود، چون در آن منطقه سطح جامدی وجود ندارد. با این حال، تا امروز هیچ نشانه‌ای از زندگی در مشتری پیدا نشده است.
در مرکز سیاره، دما بسیار زیاد است و هسته آن حدود ۲۴ هزار درجه سلسیوس گرما دارد؛ حتی از سطح خورشید هم داغ‌تر! اخترشناسان معتقدند خورشید، سیارات و دیگر اعضای منظومه شمسی از انقباض ابرهای عظیم گاز و غبار به وجود آمده‌اند.
حدود ۴/۵ میلیارد سال پیش، نیروی جاذبه باعث فشرده شدن این مواد و تشکیل اجسام بزرگ شد. این فشرده‌سازی، گرما تولید کرد و وقتی مشتری شکل گرفت، گرمای بسیار زیادی آزاد شد.
پیشنهاد: تحقیق درباره سیاره زحل
منبع: ویکی‌پدیا