همانطور که می‌دانید، مریخ یکی از همسایه‌های زمین در منظومه شمسی است. این سیاره که گاهی با نام «بهرام» نیز شناخته می‌شود، چهارمین سیاره از خورشید به شمار می‌رود.
به دلیل وجود مقادیر زیادی اکسید آهن در سطح آن، این سیاره به رنگ قرمز-نارنجی دیده می‌شود و به همین خاطر به آن «سیاره سرخ» می‌گویند. جو مریخ بسیار رقیق است و بیشتر از گاز کربن دی‌اکسید تشکیل شده است. در سطح آن، کوه‌های بسیار بلند، دره‌های عمیق و حتی نشانه‌هایی از بستر رودخانه‌های خشک شده دیده می‌شود.
یکی از بلندترین کوه‌های منظومه شمسی به نام «المپوس مونز» و همچنین یک دره عظیم به نام «مارینر» در این سیاره قرار دارند. دمای هوا در مریخ بسیار سرد است و به طور متوسط منفی ۶۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد.
دانشمندان سال‌هاست که در حال مطالعه و کاوش مریخ هستند. آنها با استفاده از تلسکوپ‌های قدرتمند، مدارگردها، مریخ‌نوردها و کاوشگرهای مختلف سعی دارند رازهای این سیاره را کشف کنند. یک سوال مهم که ذهن دانشمندان را به خود مشغول کرده، این است که آیا روزی حیات، حتی به شکل ساده خود، در مریخ وجود داشته است یا خیر.
امروزه ماموریت‌های فضایی مختلفی برای بررسی شرایط سکونت انسان در مریخ در آینده در حال برنامه‌ریزی و اجرا هستند.
آشنایی با سیاره بهرام یا مریخ
سیاره مریخ که با نام بهرام نیز شناخته می‌شود، چهارمین سیاره در منظومه خورشیدی ماست. اندازهٔ آن تقریباً نصف زمین است و جالب است بدانید که سطح آن تقریباً به اندازهٔ تمام خشکی‌های کرهٔ زمین وسعت دارد. در ادامه بیشتر با این سیارهٔ سرخ‌رنگ آشنا خواهیم شد.
مریخ با سرعت کمتری نسبت به زمین به دور خورشید می‌گردد و مسیر حرکت آن نیز طولانی‌تر است. یک سال کامل در مریخ برابر است با ۶۸۷ روز زمینی. همچنین، طول روز و شب در مریخ کمی از روز و شب زمین بیشتر است.
نام فارسی این سیاره بهرام است و در متون قدیمی از آن با عنوان‌های «فلک شحنهٔ پنجم» و «سایس رواق پنجم» نیز یاد شده است.
قطر سیاره مریخ
قطر سیاره مریخ تقریباً نصف قطر کره زمین است و اندازه آن حدود ۶۷۹۰ کیلومتر می‌باشد. برای مقایسه، قطر زمین تقریباً ۱۲۷۵۶ کیلومتر است.
جو سیاره مریخ
سیاره مریخ به رنگ قرمز است و حتی از زمین نیز می‌توان سرخی آن را در آسمان شب مشاهده کرد. مریخ دو ماه کوچک به نام‌های فوبوس و دیموس دارد که شکل نامنظمی دارند. به نظر می‌رسد این دو ماه، در واقع سنگ‌های سرگردانی هستند که در دام گرانش مریخ گرفتار شده‌اند.
اگر کسی روی سطح مریخ بایستد، خواهد دید که فوبوس سه بار در طول یک روز طلوع و غروب می‌کند. دیموس نصف فوبوس اندازه دارد و از دید ناظر مریخی، بیشتر شبیه یک ستاره به نظر می‌رسد تا یک ماه. به دلیل کوچک بودن این دو ماه، خورشیدگرفتگی در مریخ هیچ وقت کامل نیست.
ماه‌های مریخ فاصله کمی با سطح آن دارند و بزرگترین آنها فوبوس است که هر دور چرخش آن به دور مریخ، حدود ۷ ساعت و ۳۹ دقیقه و ۲۷ ثانیه طول می‌کشد. دیموس نیز در مدت ۱ روز و ۶ ساعت و ۲۱ دقیقه و ۱۶ ثانیه یک بار به دور مریخ می‌چرخد.
ویژگی های فیزیکی سیاره مریخ
مریخ نسبت به زمین سبک‌تر است. حجم آن فقط ۱۵ درصد و جرم آن تنها ۱۱ درصد زمین است. جالب اینجاست که مساحت سطح مریخ تقریباً برابر با مجموع خشکی‌های کره زمین است. مریخ از سیاره عطارد بزرگ‌تر و سنگین‌تر است و به همین دلیل گرانش سطحی آن نیز بیشتر است. مریخ از نظر حجم و جرم، هشتمین جرم بزرگ در منظومه خورشیدی به شمار می‌رود.
از نظر اندازه، جرم و نیروی گرانش، مریخ بین زمین و ماه قرار دارد. قطر ماه نصف قطر مریخ است، در حالی که زمین تقریباً دو برابر مریخ قطر دارد. جرم زمین حدود ده برابر مریخ است، اما جرم ماه ده برابر کمتر از مریخ می‌باشد. رنگ قرمز و نارنجی مریخ به دلیل وجود اکسید آهن (III) است که به آن هماتیت یا زنگ‌آهن نیز گفته می‌شود.
فاصله زمین تا مریخ
یک سال در مریخ حدود ۶۸۹ روز طول می‌کشد، در حالی که یک سال زمینی ۳۶۵ روز است. به همین دلیل، فاصله زمانی بین هر بار قرارگیری زمین و مریخ در مقابل هم (پدیده‌ای به نام مقابله)، تقریباً دو سال و دو ماه است. اما چون مدار هر دو سیاره کاملاً گرد نیست و بیضی‌شکل است، فاصله بین آنها در هر مقابله متفاوت خواهد بود.
کمترین فاصله ممکن بین زمین و مریخ زمانی اتفاق می‌افتد که زمین در دورترین نقطه از خورشید و مریخ در نزدیک‌ترین نقطه به خورشید قرار داشته باشد. در این شرایط، این دو سیاره می‌توانند تا حد ۵۶ میلیون کیلومتر به یکدیگر نزدیک شوند. در مقابل، در دورترین حالت ممکن در زمان مقابله، این فاصله می‌تواند به ۲۴۰ میلیون کیلومتر برسد.
مقابله‌هایی که در آنها فاصله کم می‌شود، معمولاً هر ۱۵ تا ۱۷ سال یکبار تکرار می‌شوند. اما نکته مهم این است که فاصله در این مقابله‌های نزدیک همیشه یکسان نیست. به همین دلیل است که مقابله‌های بسیار نزدیک (مانند آنچه در ۲۷ آگوست ۲۰۰۳ رخ داد) بسیار نادر هستند و هر چند صد سال یکبار اتفاق می‌افتند.
در زمان یک مقابله نزدیک، موقعیت مریخ در آسمان به گونه‌ای است که در صورت فلکی دلو یا نزدیک به صورت فلکی بزغاله دیده می‌شود. از طرفی، زمین هر سال در ماه مرداد از این ناحیه از فضا عبور می‌کند. در نتیجه، این مقابله‌های نزدیک همیشه در مرداد یا شهریور و هر ۱۵ تا ۱۷ سال یکبار رخ می‌دهند.
در این زمان، مریخ در بخش جنوبی آسمان قرار می‌گیرد و به همین دلیل، ساکنان نیمکره جنوبی زمین (مانند کشورهای جنوبی) دید بهتری از آن دارند. برعکس، در مقابله‌های دور که در زمستان (بهمن و اسفند) و در صورت فلکی شیر رخ می‌دهند، این نیمکره شمالی زمین است که موقعیت بهتری برای رصد مریخ دارد.
آب در مریخ
بر اساس تمام اطلاعاتی که تاکنون از مریخ به دست آورده‌ایم، به نظر می‌رسد این سیاره در گذشته دور، جو غلیظی داشته که وجود آب مایع روی سطح آن را ممکن می‌ساخته است. شواهد این موضوع را می‌توان در شکل‌های سطح مریخ، مانند عوارضی که شبیه به بستر رودخانه‌ها، دلتاها و دریاچه‌های قدیمی هستند، به وضوح دید. اما امروزه، هوای مریخ بسیار رقیق است و فشار جو آن کمتر از یک درصد زمین است. در چنین شرایطی، اگر آب مایع روی سطح مریخ ریخته شود، بلافاصله می‌جوشد و بخار می‌شود یا اینکه یخ می‌زند.
در آوریل ۲۰۱۵، مریخ‌نورد ناسا که آن زمان حدود سه سال بود روی سیاره سرخ در حال کاوش بود، خاکی را پیدا کرد که با آب شور مرطوب شده بود. این نمک، نقطه انجماد آب را پایین می‌آورد. سپس در سپتامبر همان سال، این مریخ‌نورد صخره‌هایی را در زیر سطح مریخ شناسایی کرد که مقدار رطوبت آنها چهار برابر بیشتر از حدس‌های قبلی دانشمندان بود.
همچنین، عکس‌های ماهواره‌ای از ریگ‌ها و سنگ‌ریزه‌های سطح مریخ نشان می‌دهد که روزگاری جریان آب در این سیاره وجود داشته است. با بررسی تصاویر سنگ‌های تیره و آتشفشانی مریخ، این گمان قوت گرفت که ممکن است این سیاره در گذشته‌های بسیار دور پوشیده از آب بوده باشد.
ناسا در یک کنفرانس خبری در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۵ (۶ مهر ۱۳۹۴) رسماً وجود آب در مریخ را تأیید کرد و اعلام نمود که در فصل‌های گرم، آب جاری در سطح این سیاره دیده می‌شود. عکس‌های ارسالی از مریخ به وضوح نشان می‌داد که نوارهای تیره‌رنگی روی slopes مریخ، با تغییر فصل‌ها، تغییر شکل می‌دهند. این نوارهای تیره که به آنها “رگه‌های خطوط شیب برگردنده” می‌گویند، در ماه‌های گرم سال به سمت پایین شیب‌ها امتداد پیدا می‌کنند و در فصل‌های سرد ناپدید می‌شوند. دانشمندان ناسا اعلام کردند که این رگه‌های تیره قطعاً نشان‌دهنده آب جاری هستند که در تابستان مریخ ظاهر و در زمستان آن محو می‌شوند.
توجه به این نکته مهم است که آبی که کشف شده، خالص نیست و نوعی نمک در آن وجود دارد که اجازه می‌دهد این آب حتی در دمای ۵۰ درجه زیر صفر مریخ نیز به حالت مایع و جاری باقی بماند. این کشف، احتمال وجود نوعی از حیات در مریخ را افزایش می‌دهد.
در ۲۵ جولای ۲۰۱۸ (۱ مرداد ۱۳۹۶)، گروهی از دانشمندان ایتالیایی با تحلیل داده‌های راداری یک مدارگرد مریخ، موفق به کشف یک دریاچه از آب مایع در قطب جنوب این سیاره شدند. این دریاچه در عمق ۱.۵ کیلومتری لایه‌های یخی قطب جنوب مریخ پنهان شده است. به گفته این تیم تحقیقاتی، این دریاچه یک دریاچه بزرگ با پهنای ۲۰ کیلومتر است. کشف آب مایع در مریخ، دوباره امیدها برای یافتن حیات در این سیاره را زنده کرد. محققان ایتالیایی می‌گویند این دریاچه مریخی بسیار شبیه به دریاچه‌هایی است که در زیر یخ‌های قطب شمال و جنوب زمین وجود دارند. از آنجایی که در این دریاچه‌های زیریخی در زمین، حیات کشف شده است، این احتمال وجود دارد که در دریاچه مریخ نیز نشانه‌هایی از حیات پیدا شود.