در دشت پهناور خوزستان، بنای شکوهمندی به نام چغازنبیل خودنمایی می‌کند. این سازه باستانی، یک نیایشگاه عظیم و پلکانی است که اقوام ایلامی برای خدای خود ساخته بودند.
زیگورات چغازنبیل شبیه به یک هرم بزرگ با طبقات متعدد است که مانند پله‌هایی عظیم به سوی آسمان بالا رفته است. این بنا نه تنها محل عبادت، بلکه نمادی از قدرت و مهارت مردمان آن دوران به شمار می‌رفت.
مصالح به کار رفته در این بنا عمدتاً از خشت و آجر بوده و هنرمندی سازندگان آن در طراحی و اجرا، حتی پس از گذشت هزاران سال، تحسین‌برانگیز است. این اثر تاریخی، یکی از کهن‌ترین نمونه‌های معماری در ایران به شمار می‌رود و نشان‌دهنده تمدن پیشرفته ایلام باستان است.
امروزه چغازنبیل به عنوان میراثی ارزشمند، پیام‌آور شکوه و عظمت فرهنگی است که در این سرزمین ریشه دوانده و یادآور خلاقیت و نبوغ نیاکان ماست.
در تمدن‌های کهن غرب آسیا، مردم برای نیایش خدایان خود نیایشگاه‌هایی می‌ساختند که مهم‌ترین و ارزشمندترین آن‌ها زیگورات نام داشت. زیگورات به معنی “صعود به سوی آسمان” است. این بناها را معمولاً روی تپه‌ها و بلندی‌ها بنا می‌کردند و برای ساخت آن‌ها از بهترین و مرغوب‌ترین مصالح استفاده می‌شد.
زیگورات‌ها شکلی هرم‌مانند داشتند و جنس آن‌ها از خشت بود. بزرگ‌ترین و سالم‌ترین زیگوراتی که تا امروز در جهان باقی مانده، زیگورات دوراونتاش است که به چغازنبیل معروف می‌باشد.
زیگورات چغازنبیل
این سازه تاریخی حدود ۳۲۵۰ سال پیش ساخته شده و امروزه در شهرستان شوش، در جنوب غربی استان خوزستان، همچنان استوار ایستاده است.
زیگورات چغازنبیل، شاهکار هنر و معماری دوره ایلامی، با بیش از سه هزار سال قدمت، یکی از آثار ثبت‌شده ایران در فهرست جهانی یونسکو است.
این بنا در دوران پادشاهی اونتاش ناپیریشا، فرمانروای ایلامی، به عنوان نیایشگاهی برای پرستش اینشوشیناک، که محافظ شهر شوش به شمار می‌رفت، بنا شد.
چغازنبیل به عنوان اولین ساختمان مذهبی ایران، نزد جهانیان از احترام و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
کشف منطقه
برای اولین بار در سال ۱۹۳۶ یک کارشناس شرکت نفت ایران و انگلیس به نام براون توانست این بنا را پیدا کند. بعدها، بین سال‌های ۱۹۵۳ تا ۱۹۶۳، باستان‌شناس فرانسوی به نام رومن گیرشمن در زمان پادشاهی محمدرضا شاه در این منطقه کاوش کرد و سازه‌ای را که برای قرن‌ها در زیر خاک پنهان بود، دوباره آشکار کرد.
نیایشگاه چغازنبیل از سه دیوار تودرتو و متحدالشکل از جنس آجر ساخته شده است:
بخش اول: معبد اصلی که به آن زیگورات گفته می‌شود.
بخش دوم: کاخ‌ها و نیایشگاه‌های کوچک.
بخش سوم: آرامگاه‌های زیرزمینی پادشاهان، کاخ‌های سلطنتی و سامانه‌ی پالایش آب.
در چغازنبیل معبدهای دیگری هم برای نیایش به درگاه خدایان و الهه‌های ایلامی وجود دارد؛ مانند جایگاه‌هایی برای پرستش خدای آتش، خدای باد و الهه‌ی روزی‌رسان.
زیگورات در اصل پنج طبقه داشت، اما به خاطر فرسایش ناشی از باد و باران، امروز فقط دو طبقه از آن برجای مانده است. برخلاف دیگر زیگورات‌ها که طبقات آن‌ها روی هم ساخته می‌شد، طبقات زیگورات چغازنبیل هم‌سطح و در کنار یکدیگر و از سطح زمین بنا شده‌اند.
موارد اعجاب در معماری سازه
چغازنبیل در گذشته چندین طبقه داشت و هر طبقه راه‌های مخصوصی برای دسترسی داشت. طراحی این بنا نشان می‌دهد که یک سیستم پیشرفته برای رساندن و پاکسازی آب برای استفادهٔ کسانی که برای عبادت به آنجا می‌رفتند، وجود داشته است.
در این مکان یک وسیلهٔ آفتاب‌سنج قرار داشت که از آن برای رصد ستارگان و تهیهٔ تقویم استفاده می‌شد. با این وسیله روزهای شروع فصل‌های بهار و پاییز و همچنین آغاز تابستان و زمستان را مشخص می‌کردند.
روی نزدیک به پنج هزار خشت استفاده شده در این بنا، طرح‌های یکسانی دیده می‌شود. این نشان می‌دهد که روشی شبیه به چاپ امروزی در آن زمان برای تولید این خشت‌ها به کار می‌رفته است.
اشیای دیگری نیز در چغازنبیل پیدا شده‌اند، از جمله:
– یک مجسمهٔ سفالی لعاب‌دار به شکل گاو نر
– کلون‌ها و لولاهای در، و پاشنه‌های سنگی درها
– مهره‌هایی که از خمیر شیشه ساخته شده‌اند
– یک انگشتر برنزی که با طلا و به روش قلم‌زنی تزئین شده است
سخن آخر
زیگورات چغازنبیل یکی از باارزش‌ترین بناهای تاریخی ایران است که در سال ۱۳۵۸ در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت.
اما متأسفانه در سال‌های گذشته، بدون دریافت مجوز از سازمان میراث فرهنگی، نزدیک این بنای کهن کارخانه‌ای ساخته شده است. همچنین لرزش‌های زمین بر اثر حفاری‌های نفتی، این سازهٔ باستانی را در خطر نابودی قرار داده است.
امیدواریم بیش از گذشته، ارزش میراث گران‌بهای به جا مانده از نیاکانمان را بدانیم و پاسدارش باشیم.
پیشنهاد: کتیبهٔ بیستون را بهتر بشناسید.
– اختصاصی مدیر تولز/ نویسنده: صفیه عبدالرحیمی