در دین اسلام، زکات یک عمل واجب و نوعی کمک مالی است که مسلمانان با شرایط خاص، موظف به پرداخت آن هستند. پرداخت زکات باعث پاکی مال و نفس انسان می‌شود و کمک بزرگی به افراد نیازمند محسوب می‌گردد.
**انواع مال‌هایی که زکات به آن‌ها تعلق می‌گیرد:**
1. **زکات فطره:** این زکات در پایان ماه مبارک رمضان و قبل از نماز عید فطر پرداخت می‌شود. مقدار آن برای هر نفر، حدود سه کیلوگرم از قوت غالب مردم (مانند گندم، جو، خرما، برنج و مانند اینها) است. پرداخت این زکات بر هر مسلمانی که در زمان مشخصی توانایی مالی داشته باشد، واجب است.
2. **زکات مال:** این زکات به اموال خاصی تعلق می‌گیرد که شامل موارد زیر است:
* **طلا و نقره:** اگر مقدار طلا و نقره‌ی یک فرد، به حد مشخصی (که به آن “نصاب” می‌گویند) برسد و یک سال کامل مالک آن باشد، باید زکات آن را بپردازد.
* **پول نقد:** پول‌های نقدی که پس انداز شده و شرایط لازم را داشته باشند، نیز مشمول زکات هستند.
* **کشاورزی:** به محصولات کشاورزی مانند گندم، جو، خرما و کشمش، زکات تعلق می‌گیرد. مقدار آن بستگی به نوع آبیاری محصول دارد.
* **دام و حیوانات:** به حیوانات اهلی مانند گاو، گوسفند و شتر، در صورت رسیدن به تعداد مشخص و گذشت یک سال، زکات واجب می‌شود.
**مقدار زکات:**
مقدار زکات بستگی به نوع مال دارد. به طور معمول، برای چیزهایی مانند پول نقد، طلا و نقره، مقدار زکات “یک چهلم” (معادل ۲.۵ درصد) از کل مال است. برای محصولات کشاورزی و دام، این مقدار بر اساس دستورات شرعی محاسبه می‌شود.
**افرادی که می‌توان به آن‌ها زکات داد:**
زکات باید به گروه‌های مشخصی که در قرآن کریم بیان شده‌اند پرداخت شود، از جمله نیازمندان، تهیدستان، افرادی که بدهی زیادی دارند و در راه خدا. پرداخت زکات به نزدیکان نیازمند و سپس دیگران توصیه شده است.
تعریف زکات
زکات یکی از کارهای واجب و مهم در دین اسلام است که بسیار بر انجام آن تأکید شده است. در ادامه، توضیحات بیشتری دربارهٔ زکات از کتاب پیام‌های آسمان پایهٔ نهم ارائه می‌دهیم. همراه ما باشید.
زکات از ارکان مهم دین به شمار می‌رود و در متون دینی، هم‌ردیف نماز و جهاد قرار گرفته و یکی از پایه‌های پنج‌گانهٔ دین اسلام است. در ۵۹ آیه از قرآن کریم و نزدیک به ۲۰۰۰ حدیث به زکات اشاره شده است. در قرآن، در بسیاری از موارد، از کلمهٔ «صدقه» برای اشاره به زکات استفاده شده و در علم فقه، زکات را صدقه‌ای واجب می‌دانند.
زکات در شرع به این معناست که وقتی مقدار مشخصی از برخی دارایی‌ها به حد معینی برسد، پرداخت بخشی از آن واجب می‌شود. دلیل نامگذاری این واجب به «زکات»، امید به پربرکت شدن ثروت و همچنین پاک شدن روح و جان انسان است.
انواع زکات
زکات به دو شکل اصلی انجام می‌شود:
نوع اول، زکات بدن است که با نام زکات فطره شناخته می‌شود و در روز عید فطر پرداخت می‌گردد.
نوع دوم، زکات مال است که شامل محصولات کشاورزی مانند غلات چهارگانه، چهارپایان و همچنین پول نقد و طلا و نقره می‌شود؛ البته با شرایط و قوانین مشخصی.
احکام در مورد زکات
◊ وجوب زکات
پرداخت زکات یکی از واجبات قطعی و ضروری دین اسلام است و همه مسلمانان در مورد لزوم آن اتفاق نظر دارند. اگر کسی منکر وجوب زکات شود، از دین خارج می‌شود. زکات یک عبادت محسوب می‌شود و به همین دلیل، داشتن نیت و قصد قربت در آن لازم است.
از آیات متعددی در قرآن مانند آیه ۱۵۶ سوره اعراف، آیه ۳ سوره نمل، آیه ۴ سوره لقمان و آیه ۷ سوره فصلت که همگی در مکه نازل شده‌اند، برداشت می‌شود که وجوب زکات در دوران مکه بر مسلمانان واجب شده بود و آنان موظف به انجام این فریضه بودند. اما پس از هجرت پیامبر(ص) به مدینه و تشکیل حکومت اسلامی، خداوند به پیامبر دستور داد که خودش زکات را از مردم بگیرد ـ نه اینکه مردم به دلخواه خود آن را در مصارفش هزینه کنند.
آیه شریفه «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً…» در همین زمان نازل شد. مشهور است که این آیه در سال دوم هجرت نازل گردید و سپس مصارف دقیق زکات در آیه ۶۰ سوره توبه بیان شده است.
◊ موارد زکات
زکات بر روی نه چیز واجب می‌شود:
۱- گندم، ۲- جو، ۳- خرما، ۴- کشمش، ۵- طلا، ۶- نقره، ۷- شتر، ۸- گاو، ۹- گوسفند.
بعضی از علما، زکات بر سرمایه و پول نقد را هم اضافه کرده‌اند؛ اما بیشتر مراجع شیعه معتقدند پرداخت زکات سرمایه، کار پسندیده‌ای است ولی واجب نیست. اگر فردی هر یک از این موارد را داشته باشد و شرایط لازم نیز فراهم باشد، باید بخشی از آن را که در دین مشخص شده، به عنوان زکات بپردازد.
برای پرداخت زکات، نیت کردن لازم است، زیرا زکات هم یک وظیفه مالی است و هم یک عبادت. پس فرد باید آن را با قصد قربت و برای اجرای فرمان خدا بدهد.
مراجع تقلید، احکام و شرایط دقیق زکات را در کتاب‌های توضیح المسائل خود بیان کرده‌اند. برای آگاهی از جزئیات، بهتر است به این کتاب‌ها مراجعه کنید. نظر بیشتر فقها درباره این احکام به همین ترتیبی است که گفته شد.
◊ شرایط زکات غلات
برای پرداخت زکات محصولاتی مانند گندم، جو، خرما و کشمش، دو شرط اصلی باید رعایت شود:
اول این که کشاورز مالک زمین و محصول باشد.
دوم این که مقدار محصول به حد نصاب برسد. این حد نصاب برابر با ۲۰۷ مَن، یا حدود ۸۴۷ تا ۸۸۵ کیلوگرم است.
میزان زکات نیز بستگی به این دارد که آبیاری محصول چگونه انجام شده است؛ این مقدار می‌تواند از یک دهم تا یک بیستم کل محصول متغیر باشد.
◊ شرایط زکات طلا و نقره
برای اینکه زکات طلا و نقره واجب شود، باید سه شرط اصلی وجود داشته باشد:
۱- طلا و نقره باید به صورت سکه‌ی رایج باشند و مردم در خرید و فروش از آن‌ها استفاده کنند.
۲- یک سال کامل از مالکیت آن‌ها بگذرد.
۳- مقدار طلا و نقره به حد مشخصی (که به آن نصاب می‌گویند) برسد.
حداقل مقدار طلا برای زکات، بیست مثقال شرعی (تقریباً ۶۹ گرم) و حداقل مقدار نقره، دویست درهم (حدود ۶۰۰ گرم) است. زکات این مقدار، یک چهلم (۲.۵٪) از کل آن است.
◊ شرایط زکات حیوانات
برای پرداخت زکات حیوانات اهلی مانند شتر، گاو و گوسفند، چهار شرط اصلی باید رعایت شود:
اول: باید یک سال کامل از مالکیت این حیوانات گذشته باشد.
دوم: حیوانات در طول سال، بیشتر از علف‌های خودروی صحرا و مراتع طبیعی تغذیه کرده باشند، نه از علوفه‌ای که توسط صاحبشان چیده و به آن‌ها داده شده است.
سوم: از این حیوانات در طول سال برای کارهایی مانند شخم زدن زمین، بارکشی یا شیردهی استفاده نشده باشد.
چهارم: تعداد حیوانات به حد مشخصی (که به آن نصاب می‌گویند) رسیده باشد:
– نصاب اول برای شتر، ۵ عدد است که زکات آن یک گوسفند می‌باشد.
– نصاب اول برای گاو، ۳۰ عدد است که زکات آن یک گوساله‌ی دو ساله (تبیع یا تبیعه) است.
– نصاب اول برای گوسفند، ۴۰ عدد است که زکات آن یک گوسفند می‌باشد.
◊ موارد مصرف زکات
در مورد اینکه زکات را باید در چه راه‌هایی خرج کرد، بیشتر مفسران به آیه‌ای از قرآن استناد می‌کنند و در این زمینه با هم توافق دارند. منظور از “صدقات” در این آیه، زکات واجب است:
«انَّما الصَّدقاتُ للفُقَراء و المَساکین و العاملین عَلَیها وَ المُؤلَّفَةِ قُلُوبُهُم وَ فی الرّقاب و الغارمین و فی سبیل الله و ابن السبیل فریضَة مِنَ الله و الله عَلیمٌ حکیم»[توبه 60]
این آیه به روشنی نشان می‌دهد که زکات فقط باید برای هشت گروه زیر هزینه شود:
* **نیازمندان فقیر**
* **مستمندان بی‌چیز**
* **کارکنان و مسئولانی** که برای جمع‌آوری و توزیع زکات تلاش می‌کنند
* **کسانی که دل‌هایشان با محبت به اسلام نرم می‌شود** و با این کمک‌های مالی، گرایش بیشتری به دین پیدا می‌کنند
* **بردگان و بندگان** برای آزاد کردن آنان
* **بدهکارانی** که قادر به پرداخت قرض خود نیستند
* **هر کاری که در راه خدا باشد** و رضایت او را در پی داشته باشد
* **در راه ماندگان** یعنی مسافرانی که در سفر درمانده شده‌اند و پول کافی برای بازگشت ندارند
تعلق زکات به سادات
زکات که یک واجب مالی است، از افراد غیرسید فقط به نیازمندان غیرسید پرداخت می‌شود و سادات نمی‌توانند زکات افراد غیرسید را دریافت کنند.
◊ در مورد زکات فطره و مقدار آن
زکات فطره، یک کمک مالی است که پرداخت آن در آستانه عید فطر و پس از پایان ماه رمضان، بر هر فرد بالغ و مکلفی واجب می‌شود. میزان این زکات برای هر نفر، حدود سه کیلوگرم از گندم، جو، خرما یا کشمش است. هر شخص باید این مقدار را علاوه بر خود، برای تمام کسانی که تحت تکفل او زندگی می‌کنند نیز بپردازد. همچنین به جای دادن خود این اجناس، می‌توان معادل قیمت آن را به نیازمندان پرداخت کرد.
سایر نعمت‌ها در مورد زکات
در مفهوم کلی‌تر، زکات تنها به کمک مالی محدود نمی‌شود. برای هر نعمتی یک زکات ویژه وجود دارد که وقتی آن را به جا می‌آوری، آن نعمت رشد کرده و پربرکت می‌شود. همان‌طور که امام صادق(ع) در کتاب مصباح الشریعه می‌فرمایند، زکات اعضای بدن ما این موارد هستند:
♦ زکات چشم، این است که با نگاه کردن پند بگیریم و از نگاه به چیزهای حرام و گناه خودداری کنیم.
♦ زکات گوش، این است که به دانش، پندهای حکیمانه، قرآن و هر سخنی که روح را آزاد می‌کند، گوش دهیم و از شنیدن حرف‌های بیهوده مانند دروغ و غیبت دوری کنیم.
♦ زکات زبان، این است که برای دیگر مسلمانان خیرخواهی کنیم، به افراد غافل آگاهی بدهیم و ذکر و تسبیح خدا را بسیار بگوییم.
♦ زکات دست، این است که از نعمت‌هایی که خدا داده به دیگران ببخشیم، از آن برای نوشتن دانش و کارهای مفیدی که مردم در راه اطاعت خدا به آن نیاز دارند استفاده کنیم و از انجام کارهای ناشایست دست بکشیم.
♦ زکات پاها، این است که برای انجام کارهای پسندیده خداوند گام برداریم؛ مانند دیدار با افراد نیکوکار، حضور در جلسات ذکر خدا، کمک به حل مشکلات مردم، صله‌رحم، جهاد در راه خدا و هر کاری که باعث بهبودی دل و سلامت دین انسان می‌شود.
زکات چیست و چه تاثیری می تواند در زندگی مسلمانان و جامعه داشته باشد؟
◊ اهمیت زکات
در ابتدا باید این باور را در خود ایجاد کنیم که اموال و دارایی‌هایی که در اختیار داریم، در واقع مال خودمان نیست. ما مانند کارمندی در یک بانک بزرگ هستیم. گاهی از ما خواسته می‌شود در صندوقی بایستیم و پول دریافت کنیم و گاهی نیز در صندوقی دیگر تا پول پرداخت کنیم. روزی که مبالغ زیادی دریافت می‌کنیم، به این معنی نیست که ثروتمند شده‌ایم و باید شروع به خوشگذرانی کنیم. همچنین روزی که مجبوریم مبلغ زیادی بپردازیم، نباید دچار ناراحتی و پریشانی شویم. نه دریافت پول دلیل بر برتری است و نه پرداخت آن نشانه شکست. زیرا این دارایی‌ها در واقع به ما تعلق ندارند. باید بدانیم که خودمان و اموالمان، همه امانت هستند.
«انا للّه»؛ قرآن می‌گوید مال، مالِ خداست؛ «اتاکُم الله»، «رزقکم الله» یعنی باوَرت نیاید، که مال خودت است. اشکال قارون هم همین بود که وقتی به او گفتند: «اَحسِن کما اَحسَنَ اللهُ الیک»؛ یعنی خدا به تو مال داده، تو هم به فقرا بده؛ گفت: خدا نداده! «انّما اُوتیتُهُ علی علمٍ عندی»؛ یعنی من یک علمی در نزدم است، این از مدیریت من است، من یک اقتصاددان هستم، تخصص دارم. قارون می گفت این، مالِ مغزم است، نتیجه بازوی من است. اشکال قارون همین بود.
امّا حضرت سلیمان علیه السلام می فرمود: «هذا من فضل ربی» این را خدا داده؛ آن هم نداده برای عیّاشی بلکه «لِیَبلُوَنی»؛ یعنی می خواهد مرا امتحان کند «أأشکُرُ اَم أکفُرُ» آیا شاکرم و تشکر می کنم یا این که کفران می کنم.
باید باور کنیم که اولاً این دارایی‌هایی که داریم از آن ما نیست. ثانیاً: این ثروت نشانه برتری ما نیست. زیرا قرآن نگفته است که گرامی‌ترین شما نزد خدا کسی است که ثروت بیشتری دارد! در نظام جمهوری اسلامی، هیچ مقام و پستی بر اساس ثروت به کسی داده نمی‌شود.
اینطور نیست که اگر از کسی بپرسند به چه مرجعی تقلید می‌کنی، بگوید مرجعی که پولدارتر است! یا چه کسی قاضی شود، کسی که پول بیشتری دارد! یا چه کسی امام جماعت شود، هر کس که ثروتمندتر است!
یا چه کسی در دادگاه شهادت دهد، کسی که پولدارتر است! یا چه کسی وکیل یا رئیس مجلس شود، هر کس که پولش بیشتر است! یا چه کسی رهبر شود، هر کس که پولش بیشتر است! در هیچ‌یک از انتصاب‌ها و عزل‌های حکومت اسلامی، ثروت ملاک نیست.
ثالثاً باید باور کنیم که وقتی با پرداخت خمس و زکات به دیگران کمک می‌کنیم، در واقع دل‌های نیازمندان را به دست می‌آوریم و جلب محبت آنان از جمع‌آوری ثروت ارزشمندتر است.
فرض کنید صد میلیون دارم، اما فقرا از من ناراضی باشند، یا هشتاد میلیون داشته باشم و نیازمندان مرا دوست داشته باشند. اگر آن بیست میلیون را با پرداخت خمس و زکات ببخشم و دل‌ها را به دست آورم، بسیار بهتر از آن است که فقط پول بیشتری جمع کنم.
باید باور کنیم که جلب محبت دیگران بسیار ارزشمندتر از جمع‌آوری ثروت است. دعای نیازمندان چقدر در دنیا و آخرت برای انسان سودمند است. گذشته از این، چه بسا خود ما هم روزی دچار نیاز شویم. یک قهرمان ممکن است با یک لغزش کوچک، روی ویلچر بنشیند. ممکن است حافظه‌مان را از دست بدهیم و حتی نام خود را فراموش کنیم.
پس به مال دنیا مغرور نشویم. باور کنیم که خداوند وعده داده است اگر دارایی خود را در راه او ببخشیم، جای آن را پر می‌کند. این سخن قرآن است، خداوند در آیه 32 سوره سبأ می‌فرماید:
«فهو یُخلِفُه»؛ یعنی خدا جایگزین می‌کند؛ اگر بدهی جایش پُر می‌شود.
امام صادق علیه السلام فرمود:
«به شیعیان من بگویید من ضامن هستم اگر خمس بدهید مالتان کم نشود.»
ما فکر می‌کنیم با پرداخت خمس، دارایی‌مان کم می‌شود، اما در حقیقت برکت آن بیشتر می‌شود. مانند درخت انگوری که باغبان شاخه‌های اضافی آن را می‌زند. نگاه که می‌کنی می‌پنداری درخت کوچک شده، اما این کار باعث می‌شود میوه‌هایش بیشتر و باکیفیت‌تر شود.
باور کنیم که کمک به یک نیازمند، در روز قیامت به کارمان می‌آید. حتی از این که یک گرسنه را سیر کرده‌ایم، لذت ببریم. این روایت را باور کنیم که امام فرمود:
«اگر به فقرا کمک کنید این کمک شما به صورت یک قیافه زیبا در برزخ همدم شما می‌شود و دیگر تنها نیستید.»
پیشنهادی: آشنایی با وظیفه خود در برابر شهیدان
منابع: ویکی شیعه/پایگاه اطلاع رسانی حوزه _ در مورد زکات