صادق ملک شهمیرزادی، یکی از چهره‌های برجسته در زمینه باستان‌شناسی ایران بود. او سال‌های طولانی از عمر خود را صرف تحقیق و کاوش در مورد تاریخ و تمدن کهن این سرزمین کرد.
تلاش‌های او به ویژه در زمینه شناخت تمدن‌های اولیه در فلات ایران بسیار چشمگیر بود. وی با حفاری در محوطه‌های تاریخی مهم، به یافته‌های ارزشمندی دست یافت که به درک بهتر ما از زندگی گذشتگان کمک شایانی کرد.
ملک شهمیرزادی علاوه بر کار میدانی، به عنوان استاد دانشگاه نیز فعالیت داشت و شاگردان بسیاری را تربیت کرد. او با نوشتن کتاب‌ها و مقاله‌های علمی، دانش باستان‌شناسی را غنی‌تر ساخت.
این باستان‌شناس پرتلاش، به دلیل عشق و علاقه فراوان به تاریخ و فرهنگ ایران، همواره کوشید تا گنجینه‌های ملی را حفظ کند و آن‌ها را به نسل‌های بعد بشناساند.
در سال ۱۳۱۹ هجری شمسی، صادق ملک شهمیرزادی در استان سمنان به دنیا آمد. او در کودکی، با وجود هوش زیاد و استعداد چشمگیر، علاقه‌ای به مدرسه و درس خواندن نداشت و خودش می‌گوید که هرگز دانش‌آموز برتری نبود. با این حال، بسیار باهوش و بااستعداد بود.
زندگی نامه صادق ملک شهمیرزادی
صادق ملک شهمیرزادی دوران دبیرستان خود را در تهران به پایان رساند. خانواده او اصیل و اهل دانش بودند. پدرش در دفتر نخست‌وزیری کار می‌کرد و عموهایش پزشک و قاضی بودند. بنابراین، از صادق هم انتظار می‌رفت که در یک رشته مناسب به تحصیل ادامه دهد. با همین فکر، مقدمات سفر او به وین و درس خواندن در آنجا فراهم شد، اما سرنوشت برایش راه دیگری در نظر گرفته بود.
قبل از سفر به اتریش، در یک روز تابستانی در میدان بهارستان، صادق ملک صف طولانی‌ای دید. وقتی پرس‌وجو کرد، فهمید که این صف برای ثبت‌نام در کنکور دانشگاه است. خودش چندان میلی به ترک کشور نداشت، پس در همان صف ایستاد و در رشته باستان‌شناسی ثبت‌نام کرد.
او در سال ۱۳۳۹ وارد دانشگاه تهران شد و زیر نظر پدر علم باستان‌شناسی „عزت‌الله نگهبان“ و همچنین „سیمین دانشور“ به تحصیل پرداخت. دکتر صادق ملک شهمیرزادی این دوره را زمان دگرگونی فکری خود درباره باستان‌شناسی و شعله‌ور شدن علاقه‌اش به این رشته می‌داند. در سال ۱۳۴۳، او پایان‌نامه خود را با راهنمایی دکتر نگهبان با عنوان „بین‌النهرین و علل بنای زیگورات“ ارائه کرد و توانست مدرک کارشناسی خود را بگیرد.
سپس با تشویق دکتر نگهبان، برای گرفتن مدرک کارشناسی ارشد با بورسیه تحصیلی به آمریکا رفت و در دانشگاه شرق‌شناسی شیکاگو مشغول تحصیل شد. در سال ۱۳۴۸، او با مدرک فوق‌لیسانس „باستان‌شناسی پیش از تاریخ ایران و بین‌النهرین“ به ایران بازگشت.
آغاز فعالیت های رسمی
پس از بازگشت به ایران، با پشتیبانی دکتر نگهبان، به عنوان استادیار در دانشگاه تهران شروع به تدریس کرد. همزمان، مسئولیت سرپرستی گروه کاوش و بررسی در تپه‌های زاغه قزوین را بر عهده گرفت. بعد از آن، در سال ۱۳۵۳ با استفاده از یک بورس تحصیلی، برای گرفتن مدرک دکتری به آمریکا رفت و در دانشگاه پنسیلوانیا در رشته انسان‌شناسی مشغول به تحصیل شد.
او در سال ۱۳۵۶ با دفاع از پایان‌نامه‌ای درباره کاوش‌های تپه‌های زاغه قزوین، موفق به دریافت مدرک دکتری شد. دکتر ملک پس از آن به ایران بازگشت و فعالیت‌های باستان‌شناسی خود را در فلات مرکزی ایران ادامه داد. او در کاوش‌های مهمی مانند تپه مارلیک و تل ابلیس حضور فعال داشت و دستاوردهای ارزشمندی از این تحقیقات به دست آورد. برخی از این دستاوردها عبارت‌اند از:
– کشف و شناسایی کهن‌ترین روستای پیش از تاریخ ایران در تپه‌های زاغه، واقع در فلات مرکزی
– یافتن محوطه‌ای در جنوب تهران با قدمتی مربوط به دوره پارینه‌سنگی
– مرمت و بازیابی زیگورات سیلک در حوالی جنوب شهر کاشان
دوران بازنشستگی
دکتر صادق ملک شهمیرزادی در سال ۱۳۷۹، پس از سی سال تدریس در دانشگاه تهران، بازنشسته شد. با این حال، پس از بازنشستگی هم دست از کار و کوشش برنداشت و با دعوت سازمان میراث فرهنگی، به کاوش و پژوهش در مناطق مختلف ایران ادامه داد. او در این مدت، حفاری‌های ارزشمندی انجام داد و توانست گزارش‌های دقیق و کاملی از این فعالیت‌ها ارائه کند.
در سال ۱۳۹۴، به پاس سال‌ها تلاش بی‌وقفه دکتر ملک در زمینه باستان‌شناسی، مراسمی برای بزرگداشت او برگزار شد و در آن مراسم، از جشن‌نامه‌ای که به افتخارش تهیه شده بود، رونمایی شد. همچنین در سال ۱۳۹۶، به احترام یک عمر خدمت او، خیابانی در شهر کاشان به نامش نامگذاری شد.
آثار صادق ملک شهمیرزادی
دکتر شهمیرزادی در مراکز مختلف تحقیقاتی و کاوش‌های باستان‌شناسی مسئولیت‌های گوناگونی داشته است. ایشان سخنرانی‌های متعددی در کشورهای مختلف انجام داده‌اند و همچنین چندین مقاله و کتاب را تألیف و ترجمه کرده‌اند. برخی از آثار علمی ایشان عبارت‌اند از:
باستان‌شناسی و هنر ایران
ایران در دوران پیش از تاریخ
صنعتگران نقره و سفالگران منطقه سیلک
تعیین زمان‌بندی دوران پیش از تاریخ فلات ایران
کشف آثار مربوط به سوسک مصری در دشت قزوین
کلام پایانی
این پژوهشگر برجسته و شناخته‌شده، در بیست و یکم مهرماه سال ۱۳۹۹ در سن هشتاد سالگی در تهران چشم از جهان فروبست و جامعه علمی و پژوهشی را در غم و اندوه بزرگی فروبرد. روحشان قرین رحمت ابدی باد.