زندگینامه شهید استاد مرتضی مطهری + آثار
شهید مرتضی مطهری در سیزدهم بهمن‌ماه سال ۱۲۹۸ در شهر فریمان به دنیا آمد و در یازدهم اردیبهشت سال ۱۳۵۸ در تهران به شهادت رسید. او یک روحانی شیعه، استاد برجسته در زمینه فلسفه اسلامی، علم کلام و تفسیر قرآن بود. وی از اعضای هیئت موتلفه اسلامی و از کسانی بود که در شکل‌دهی به ایده‌های نظام جمهوری اسلامی ایران نقش مهمی داشت.
پیش از پیروزی انقلاب سال ۱۳۵۷، او در دانشگاه تهران تدریس می‌کرد. پس از انقلاب، به سمت ریاست شورای انقلاب منصوب شد. امام خمینی (ره) محبت ویژه‌ای به ایشان داشتند، چنان‌که پس از شهادتش فرمودند: «فرزند عزیزی را که پاره تنم و حاصل عمرم بود، از دست دادم». در فرهنگ جمهوری اسلامی ایران، از مرتضی مطهری با عنوان «معلم شهید» یاد می‌شود.
استادان و چهره‌های تاثیرگذار
مرتضی مطهری از استادان بزرگی در زندگی خود تأثیر پذیرفته که مهم‌ترین آن‌ها امام خمینی، علامه طباطبایی، آیت‌الله بروجردی و میرزا علی آقای شیرازی بوده‌اند. او از درس اخلاق امام خمینی احساس شادی و نشاط می‌کرد، علامه طباطبایی را خدمتگزار بزرگی برای اسلام می‌دانست و میرزا علی آقای شیرازی را نمونهٔ زندهٔ نهج‌البلاغه معرفی کرده است.
امام خمینی:
مرتضی مطهری در کنار چند نفر دیگر، از شاگردان درس خصوصی فلسفهٔ امام خمینی بود. این جلسات که آخرین دورهٔ تدریس فلسفهٔ ایشان محسوب می‌شد، از قبل از سال ۱۳۲۸ شروع شد و سه سال ادامه یافت.
مطهری در کتاب «علل گرایش به مادیگری» — که پیش از انقلاب منتشر شد — بدون اینکه مستقیم نام امام خمینی را بیاورد، اشاره کرده که شرکت در جلسات اخلاق ایشان حالتی از شادی و سرمستی به او می‌داده و اثر این درس‌ها تا چند روز در او باقی می‌مانده است. او بخش بزرگی از رشد فکری و روحی خود را مرهون این کلاس‌ها و دیگر درس‌هایی می‌داند که در طول دوازده سال از امام خمینی فراگرفته است.
علامه طباطبایی:
مطهری در درس خصوصی «الهیات شفا» که توسط علامه طباطبایی بین سال‌های ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۲ برگزار می‌شد، حضور داشت. در این کلاس افرادی مانند حسینعلی منتظری، سید محمد حسینی بهشتی و محمد واعظ‌زاده خراسانی نیز شرکت می‌کردند.
او همچنین در جلسات هفتگیِ خصوصی علامه طباطبایی حاضر می‌شد که در آن مقالات فلسفی ارائه می‌شد. کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم» با پاورقی‌های مطهری، حاصل همین جلسات است.
مرتضی مطهری، علامه طباطبایی را یکی از بزرگ‌ترین خدمت‌گزاران اسلام معرفی کرده و گفته سال‌های طولانی از برکت وجود این شخصیت بزرگ بهره برده است. همچنین، میرزا مهدی آشتیانی از دیگر استادان فلسفهٔ او بوده است.
آیت‌الله بروجردی:
اگرچه مطهری در درس فقه و اصول استادان مختلفی مانند آقایان کوه‌کمری، داماد، خوانساری، گلپایگانی و صدر شرکت داشت، اما مهم‌ترین استاد او در این زمینه‌ها، آیت‌الله بروجردی بود که مطهری بیش از ده سال در کلاس‌های او حاضر شد.
او از اولین دورهٔ درس خارج اصول امام خمینی نیز — که تا سال ۱۳۳۰ ادامه داشت — بهره می‌برد.
میرزا علی آقای شیرازی:
به گفتهٔ مطهری، آشنایی او با نهج‌البلاغه توسط میرزا علی آقای شیرازی صورت گرفت. او در یک سفر تابستانی به اصفهان و به پیشنهاد دوستش حسینعلی منتظری، در جلسهٔ درس نهج‌البلاغهٔ میرزا علی آقا شرکت کرد.
مطهری در کتاب «عدل الهی» از او با عنوان «نهج‌البلاغهٔ مجسم» یاد کرده و تأکید نموده که این استاد، که همواره با نهج‌البلاغه مأنوس بود و با آن زندگی می‌کرد، دست او را گرفت و کمی با دنیای این کتاب آشنا کرد.
علاوه بر این‌ها، مرتضی مطهری خود نیز در حوزه‌های علمیه تدریس داشته و کتاب‌هایی مانند شرح منظومه، شرح مطالع (در منطق)، شرح تجرید (در کلام) و نیز مکاسب و کفایه را آموزش می‌داده است.
شهید مطهری از نگاه شخصیت های بزرگ
امام خمینی:
مرحوم مطهری که از نظر پاکی روح، استواری ایمان و توانایی در سخن‌وری، کمنظیر بود، به ملکوت اعلی پیوست. اما دشمنان باید بدانند که با از دست رفتن او، جایگاه علمی، اسلامی و فلسفی‌اش از بین نمی‌رود.
«… تسلیت بابت شهادت مردی که در شناخت اسلام و زمینه‌های گوناگون اسلامی و قرآنی، بی‌همتا بود.»
علامه طباطبایی:
مرحوم مطهری، دانشمندی اندیشمند و پژوهنده بود که هوش فراوان، بینش روشن و ذهن واقع‌بینانه‌ای داشت. کتاب‌هایی که از خود به جا گذاشته و پژوهش‌های عمیقی که در زمینه‌های علمی و استدلالی انجام داده و در لابهلای نوشته‌هایش دیده می‌شود، بسیار شگفت‌انگیز است.
آیت‌الله خامنه‌ای:
آقای مطهری نه تنها در موفقیت این انقلاب، بلکه در شکل‌گیری و ایجاد آن نیز نقش مهمی داشتند…
ایشان از چهره‌های پیشرو در پیوند دادن جامعه‌ی روحانی و دانشگاهی بود و با قدرت و صلابت علمی خود، مخاطبانش را به فروتنی واداشته بود.
آیت‌الله مشکینی:
او شناخت عمیقی از اسلام داشت و اسلام ناب را به خوبی درک می‌کرد. از آنجا که باورها، اخلاق، روش‌ها و احکام اسلامی را به خوبی می‌فهمید، طبیعتاً برخی با ایشان مخالف بودند. دست‌کم سه گروه با مرحوم مطهری مخالفت می‌کردند: گروه اول، مادی‌گرایان و مخالفان ارزش‌های الهی؛ گروه دوم، افراد التقاطی؛ و گروه سوم، ملی‌گرایان.
فعالیت‌های دینی و اجتماعی
مرتضی مطهری در سال ۱۳۳۱ شمسی از شهر قم به تهران رفت و در مدرسه‌ی سپهسالار (که امروزه با نام دانشگاه شهید مطهری شناخته می‌شود) و مدرسه‌ی مروی به تدریس پرداخت. او اولین کتاب خود را که شرحی بر کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم» نوشته‌ی استادش سید محمدحسین طباطبائی بود، در سال ۱۳۳۲ منتشر کرد. از سال ۱۳۳۴ نیز تدریس در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را آغاز کرد. در این سال‌ها، او با گروه فدائیان اسلام در ارتباط بود.
در پانزدهم خرداد سال ۱۳۴۲، در پی اعتراضات مردمی به حکومت پهلوی که منجر به دستگیری آیت‌الله خمینی شده بود، مطهری نیز به همراه چند روحانی دیگر بازداشت شد و پس از ۴۳ روز آزاد گردید. پس از قیام ۱۵ خرداد، او همکاری خود را با گروه‌های موتلفه اسلامی شروع کرد. همچنین در سال ۱۳۴۴، به دلیل چاپ دو جلد کتاب «داستان راستان»، جایزه‌ای از سوی یونسکو دریافت کرد.
راه‌اندازی حسینیه ارشاد
یکی از کارهای مهم استاد مطهری، همراهی با چند نفر از دوستان همفکرش برای راه‌اندازی حسینیه ارشاد در سال ۱۳۴۶ بود. او در مراسم عاشورای سال ۱۳۹۰ قمری، که مصادف با اسفند ۱۳۴۸ شمسی است، در این حسینیه سخنانی علیه صهیونیسم بیان کرد که به دستگیری او انجامید.
در سال ۱۳۴۹ نیز به دلیل فراخوان برای جمع‌آوری کمک به آوارگان فلسطینی، بازداشت و مورد بازجویی قرار گرفت. یک سال بعد، در سال ۱۳۵۰، به خاطر فعالیتش در حسینیه ارشاد، ساواک او را دستگیر کرد و پس از پرس‌و‌جو آزادش ساخت. در نهایت، به دلیل تفاوت دیدگاه‌هایی که بین او و دکتر علی شریعتی پیش آمد، استاد مطهری در سال ۱۳۴۹ از حسینیه ارشاد جدا شد.
تدریس در حوزه علمیه قم و دانشگاه تهران
در دهه ۱۳۵۰، به پیشنهاد امام خمینی، استاد مطهری هفته‌ای دو روز به شهر قم سفر می‌کرد و در حوزه علمیه آنجا تدریس می‌نمود. او در همان زمان، در تهران نیز جلسات آموزشی مختلفی در منزل و سایر مکان‌ها برگزار می‌کرد.
بین سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۳، مطهری در مساجدی مانند مسجد الجواد، مسجد جاوید و مسجد ارک و همچنین دیگر مراکز مذهبی تهران به سخنرانی می‌پرداخت تا این که در سال ۱۳۵۴، از سخنرانی در مکان‌های عمومی منع شد.
در سال ۱۳۵۵، رژیم شاه بهانه‌ای ساخت و او را به دلیل یک درگیری با یکی از اساتید کمونیست در دانشکده الهیات، بازنشسته کرد.
مطهری در همان سال، با همکاری چند تن از روحانیان تهران، گروهی به نام «جامعه روحانیت مبارز تهران» را پایه‌گذاری کرد. همچنین با سفر به نجف اشرف، با امام خمینی دیدار داشت.
شهادت شهید مطهری
از دهه پنجاه به بعد، استاد مطهری به مبارزه با جریان‌های فکری انحرافی مشغول بود. برخی گروه‌ها مانند مجاهدین خلق با افکار او مخالفت می‌کردند. در آن زمان، گروه تازه‌تأسیسی به نام «فرقان» پدید آمد که شخصیت‌هایی مانند مطهری را مانعی بزرگ برای گسترش اندیشه‌های خود می‌دانست؛ به‌ویژه اینکه او در مقدمه چاپ هشتم کتاب «علل گرایش به مادیگری»، نوشته‌ای با عنوان «ماتریالیسم در ایران» منتشر کرده و در آن، باورهای گروه فرقان و تفسیرهای نادرست آنان از قرآن را به نقد کشیده بود.
سرانجام این گروه تصمیم به قتل او گرفت و او را در شب سه‌شنبه، یازدهم اردیبهشت‌ماه ۱۳۵۸، ساعت ده و بیست دقیقه به شهادت رساند. در محل حادثه، اعلامیه‌ای از گروه فرقان پخش شده بود که در آن نوشته بودند: «خیانت شخصی مرتضی مطهری در به انحراف کشاندن انقلاب توده‌های خلق بر همه روشن بود، لذا اعدام انقلابی نامبرده انجام پذیرفت.»
چند شب پیش از شهادت، استاد مطهری خوابی دید که آن را این‌گونه برای همسرش تعریف کرد:
«الآن خواب دیدم که من و آقای خمینی در خانۀ کعبه مشغول طواف بودیم که ناگهان متوجه شدم حضرت رسول (ص) به سرعت به من نزدیک می‌شوند. همین‌طور که حضرت نزدیک می‌شدند، برای اینکه به آقای خمینی بی‌احترامی نکرده باشم، خودم را کنار کشیدم و به آقای خمینی اشاره کردم و گفتم: یا رسول‌الله! آقا از اولاد شمایند. حضرت رسول (ص) به آقای خمینی نزدیک شدند. با ایشان روبوسی کردند و بعد به من نزدیک شدند و با من روبوسی کردند. بعد لب‌هایشان را بر روی لب‌های من گذاشتند و دیگر برنداشتند و من از شدت شعف از خواب پریدم، به‌طوری که داغی لب‌های حضرت رسول را روی لب‌هایم هنوز حس می‌کنم.»
آثار شهید مطهری
آیینه جام
نگرش اسلام و غرب به اخلاق جنسی
رهایی درونی
اسلام و نیازهای زمان (در دو جلد)
درآمدی بر دانش‌های اسلامی (سه جلد: درباره منطق و فلسفه، کلام و عرفان و اخلاق، و اصول فقه)
آموختن قرآن (تاکنون ۱۴ جلد)
شرح و تفسیر اصول فلسفه و روش رئالیسم اثر علامه طباطبایی (پنج جلد)
رهبری در اسلام
یاری‌های پنهان در زندگی انسان
انسان از نگاه قرآن
انسان آرمانی
انسان و باور
انسان و تقدیر
بیست سخنرانی
پاسخ‌های استاد به اشکالات کتاب مسئله حجاب
پیامبر درس‌نخوانده
چشمانداز انقلاب اسلامی
آموزش و پرورش در اسلام
پیشرفت جامعه انسانی
یگانگی پروردگار
جذب و دفع در وجود امام علی
جامعه و سرگذشت بشر
پیکار در راه خدا
بینش توحیدی
سیر و زمان در اندیشه اسلامی (دو جلد)
درست و نادرست
پندهای حکیمانه
حماسه عاشورا (دو جلد)
پایان پیامبری
خاتم پیامبران
داد و ستدهای فرهنگی ایران و اسلام
داستان‌های راستین (دو جلد)
درس‌های الهیات شفا (دو جلد)
ده سخن
زندگی ابدی یا جهان پس از مرگ
مروری بر زندگی امامان
مروری بر زندگی پیامبر اسلام
درنگی بر نهج‌البلاغه
شرح مفصل منظومه (چهار جلد)
شرح منظومه (دو جلد)
شش نوشتار (درباره الغدیر و اتحاد مسلمانان)
شش مقاله (مقایسه نگرش الهی و مادی)
عدل پروردگار
عرفان در شعر حافظ
ریشه‌های روی آوردن به materialism (به همراه تاریخچه ماتریالیسم در ایران)
آسیب‌شناسی روحانیت شیعه (جلد پانزدهم مجموعه آثار)
سرشت انسان
فلسفه اخلاق
فلسفه تاریخ (دو جلد)
قیام امام زمان (به همراه مقاله شهید)
نگاهی به آثار شیخ شهید
پوشش در اسلام
ربا (به همراه بررسی بانک و بیمه)
دورویی
مسئله شناخت
زندگی پس از مرگ
جستارهای فلسفی (سه جلد)
پیامبری
قوانین مربوط به زنان در اسلام
نگاهی به اقتصاد در اسلام
نقدی بر مارکسیسم
جنبش‌های اسلامی در صد سال گذشته
وحی و پیامبری
ولایت‌ها
درآمدی بر نگرش اسلامی
الاسلام/تألیف مرتضی مطهری؛ ترجمه محمدهادی الیوسفی
پیشنهاد: زندگینامه شهید محمدابراهیم همت