جبار باغچه‌بان، از پیشگامان آموزش و پرورش در ایران بود. او با عشق و تلاش فراوان، به کودکان به‌ویژه کودکان ناشنوا خدمت کرد. جبار، نخستین کودکستان و همچنین نخستین مدرسه ناشنوایان ایران را بنیان نهاد.
وی مردی خلاق، سخت‌کوش و بسیار دلسوز بود. او برای آموزش به کودکان، از روش‌های بازی و سرگرمی بهره می‌برد و معتقد بود بچه‌ها در فضایی شاد و همراه با بازی، بهتر یاد می‌گیرند. حتی برای آموزش ناشنوایان، روش‌های نوین و کارآمدی ابداع کرد.
هدف اصلی او، گسترش دانش و ایجاد شادی در دل کودکان بود. او می‌خواست همه بچه‌ها، بدون در نظر گرفتن تفاوت‌هایشان، از نعمت آموزش بهره‌مند شوند. از او کتاب‌ها و نوشته‌های ارزشمندی به جای مانده که نشان‌دهنده نگاه روشن و آینده‌نگر اوست.
جبار باغچه‌بان، با کارهای بزرگ خود، بنیانی محکم برای آموزش نوین در ایران بنا نهاد و نامش برای همیشه در تاریخ فرهنگ و آموزش این سرزمین می‌درخشد.
میرزا جبار عسگرزاده، که با نام جبار باغچه‌بان شناخته می‌شود، پایه‌گذار اولین کودکستان و همچنین نخستین مدرسه ویژه ناشنوایان در ایران در شهر تبریز بود. او نیز نخستین کسی است که در ایران برای کودکان کتاب نوشت و آن را منتشر کرد.
زندگینامه جبار باغچه‌بان
میرزا جبار عسگرزاده در نوزدهم اردیبهشت‌ماه سال ۱۲۶۴ در شهر ایروان، که امروزه پایتخت ارمنستان است، چشم به جهان گشود. پدران و اجداد او اصالتاً اهل تبریز یا ارومیه بودند. او نخستین کودکستانی را در تبریز با نام «باغچه اطفال» راه‌اندازی کرد و به همین دلیل، بعدها نام خانوادگی باغچه‌بان را برای خود برگزید.
باغچه‌بان در سال ۱۳۰۳، با وجود مخالفت‌های بسیار — حتی از سوی رئیس اداره فرهنگ آن زمان، دکتر محسنی — مدرسه‌ای برای کودکان ناشنوا در تبریز تأسیس کرد. این کلاس‌ها در کنار کودکستان باغچه اطفال و در کوچه انجمن، داخل ساختمانی معروف به عمارت انجمن، برپا شد.
از سال ۱۳۰۷ به بعد، او با وجود همه سختی‌های چاپ و تهیه تصاویر، کار انتشار کتاب‌های مخصوص کودکان را آغاز کرد و خودش تصویرهای این کتاب‌ها را نیز رسم می‌کرد. یکی از آثار او به نام «بابا برفی» توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شد و از طرف شورای جهانی کتاب کودک به عنوان بهترین کتاب کودک برگزیده شد. ثمین باغچه‌بان، که آهنگساز و نویسنده است، یکی از فرزندان جبار باغچه‌بان می‌باشد.
در کتاب فارسی کلاس چهارم دبستان، درسی با عنوان «باغچه اطفال» وجود دارد که بخشی از آن چنین است:
شبی اندیشه‌های خود را به صورت شعری درآوردم. برای اینکه در جستجوی مداد و کاغذ،چراغی روشن نسازم و کسی را بیدار نکنم،قطعه زغالی از منقل کرسی برداشتم و با آن شعرم را بر دیوار نوشتم.
ویژگی های شخصیتی جبار باغچه‌بان و اهداف او
جبار باغچه‌بان انسانی با استعداد و ایده‌های نو بود. او به هنر تئاتر علاقه‌ی زیادی داشت و پایه‌گذار انجمن تئاتر در تبریز شد. همچنین نمایش‌نامه‌های زیادی برای بزرگسالان و کودکان نوشت؛ از جمله آثار کودکانه‌ی او می‌توان به نمایش‌نامه‌های «گرگ و چوپان» در سال ۱۳۰۸، «پیر و ترب» و «خانم خزوک» که هر دو در سال ۱۳۰۷ نوشته شده‌اند، اشاره کرد.
بدون هیچ گزافه‌گویی، جبار باغچه‌بان یکی از نخستین کسانی بود که به کودکان به چشم انسان‌هایی مستقل و با ارزش نگاه کرد. اگر به زندگی او نگاه کنیم، می‌بینیم که چقدر برای بچه‌ها تلاش کرد و از هیچ کوششی دریغ نکرد.
او اولین مهدکودک را راه‌اندازی کرد، اولین مؤسسه‌ی چاپ کتاب برای کودکان را بنیان گذاشت و برای بچه‌ها شعر سرود و داستان ساخت؛ کودکانی که پیش از آن کمتر کسی به آن‌ها به صورت جدی توجه می‌کرد. باغچه‌بان از پیشگامان ادبیات کودک بود و نه‌تنها کارهای ماندگاری از خود به جای گذاشت، بلکه تأثیر عمیقی بر شاگردان و نسل‌های پس از خود نیز گذاشت.
ابتکار و نوآوری های باغچه‌بان در فرهنگ آموزشی
• یادگیری محاسبات ذهنی برای افراد ناشنوا
• الفبای صوتی
• آموزش ناشنوایان با شیوه گفتاری
• سمعک استخوانی یا تلفن بی‌صدا
• ژرفانما (عمق‌سنج) وسیله‌ای برای نمایش کف‌دره‌ها و کوه‌های زیر دریایی روی نقشه به دانش‌آموزان
آثار جبار باغچه بان
فهرست آثار و سال انتشار:
* برنامه معلم – ۱۳۰۲
* الفبای ساده – ۱۳۰۳
* الفبای اشاره برای ناشنوایان – ۱۳۰۳
* خانم خزوک – ۱۳۰۷
* دنیای کودکان – ۱۳۰۸
* گرگ و چوپان – ۱۳۰۸
* پیر و ترب – ۱۳۱۱
* بازیچه دانش – ۱۳۱۱
* روش آموزش الفبا – ۱۳۱۴
* علم تربیت برای مراکز تربیت معلم – ۱۳۲۰
* بادکنک – ۱۳۲۴
* الفبای خودآموز برای بزرگسالان – ۱۳۲۶
* کتاب پروانه – ۱۳۲۶
* الفبا – ۱۳۲۷
* رموز تربیت یا اصول آموزش الفبا – ۱۳۲۷
* الفبای گویا – ۱۳۲۹
* برنامه آموزشی یک‌ساله – ۱۳۲۹
* کتاب کلاس اول دبستان – ۱۳۳۰
* حساب – ۱۳۳۴
* کتاب کلاس اول دبستان – ۱۳۳۵
* انسان اصیل و معیار سنجش انسان – ۱۳۳۶
* درخت مروارید – ۱۳۳۷
* خیام آذری – ۱۳۳۷
* رباعیات باغچه‌بان – ۱۳۳۷
* شیوه آموزش ناشنوایان – ۱۳۴۳
* من هم در این دنیا آرزو دارم – ۱۳۴۵
* بابا برفی – ۱۳۴۶
* عروسان کوه – ۱۳۴۷
* زندگینامه باغچه‌بان به قلم خود او – ۱۳۵۶
* شب به پایان رسید – ۱۳۷۳
* کبوتر من – ۱۳۷۳