بیماری صرع و نشانه‌های آن
صرع یک بیماری مغزی است که در آن فرد، گاهی دچار تشنج‌های ناگهانی می‌شود. این تشنج‌ها شبیه یک طوفان الکتریکی ناگهانی در مغز هستند که فعالیت طبیعی آن را برای مدت کوتاهی به هم می‌ریزد.
این بیماری می‌تواند برای هر فردی در هر سنی اتفاق بیفتد. علت دقیق آن در برخی موارد ناشناخته است، اما گاهی به دلیل ضربه به سر، سکته مغزی، تومور یا مشکلات مادرزادی ایجاد می‌شود.
**نشانه‌های بیماری صرع**
نشانه‌های صرع فقط یک شکل نیست و بستگی به این دارد که کدام قسمت از مغز تحت تأثیر قرار گرفته است. برخی از رایج‌ترین این نشانه‌ها عبارتند از:
* **تشنج با از دست دادن هوشیاری:** فرد ناگهان هوشیاری خود را از دست می‌دهد، به زمین می‌افتد و بدنش سفت و سپس دچار حرکات شدید و لرزش می‌شود.
* **خیرگی و عدم پاسخگویی:** فرد برای چند ثانیه به یک نقطه خیره می‌ماند و به صدا زدن شما پاسخی نمی‌دهد. این حالت ممکن است با حرکات کوچکی در پلک یا لب‌ها همراه باشد.
* **علائم حسی:** فرد ممکن است قبل از تشنج، احساسات عجیبی مانند بو یا مزه غیرعادی، احساس سوزن سوزن شدن یا دیدن نورهای چشمک زن را تجربه کند.
* **حرکات غیرارادی:** گاهی فقط یک قسمت از بدن، مانند یک دست یا پا، بدون کنترل فرد شروع به تکان خوردن می‌کند.
* **علائم غیرعادی:** برخی از افراد در حین تشنج ممکن است کارهای تکراری و عجیبی مانند راه رفتن در circles، جویده لب یا دست‌کاری لباس خود را انجام دهند، در حالی که هوشیار نیستند.
مهم است بدانید که پس از پایان تشنج، فرد اغلب احساس خستگی شدید، سردرگمی و خواب‌آلودگی می‌کند و ممکن است چیزی از آنچه اتفاق افتاده را به خاطر نیاورد.
اگر شما یا کسی در اطرافتان این نشانه‌ها را دارد، بسیار مهم است که برای تشخیص دقیق و دریافت درمان مناسب به پزشک متخصص مراجعه کنید. صرع با استفاده از دارو و روش‌های درمانی دیگر در بسیاری از موارد به خوبی کنترل می‌شود و افراد مبتلا می‌توانند زندگی عادی و پرباری داشته باشند.
بیماری صرع چیست؟
صرع یک بیماری مربوط به مغز است که در آن، کارکرد طبیعی سلول‌های عصبی مغز به هم می‌ریزد. این مشکل به شکل حمله‌های تشنج خود را نشان می‌دهد. در ادامه بیشتر با این بیماری آشنا خواهید شد.
صرع در واقع یک نوع اختلال عصبی طولانی‌مدت است که مشخصه اصلی آن بروز حمله‌های صرعی است. این حمله‌ها می‌توانند خیلی کوتاه و خفیف باشند و حتی کسی متوجه آنها نشود، یا برعکس، مدت‌دار و همراه با تکان‌های شدید بدن باشند.
در بیماری صرع، حمله‌ها به شکل پی در پی و بدون دلیل مشخصی اتفاق می‌افتند. اما اگر حمله‌ای در اثر یک علت خاص و موقت (مثل کمبود قند خون) پیش بیاید، جزو صرع به حساب نمی‌آید.
در زمان حمله تشنج، سلول‌های عصبی مغز ممکن است تا ۵۰۰ بار یا حتی بیشتر در هر ثانیه، پیام‌های الکتریکی غیرعادی ارسال کنند. برای بعضی از افراد این حالت فقط گاهی رخ می‌دهد، اما برای برخی دیگر ممکن است روزی چندین بار تکرار شود.
آمار صرع در مردم جهان
در سراسر جهان، حدود یک درصد از مردم، یعنی تقریباً ۶۵ میلیون نفر، به بیماری صرع مبتلا هستند. جالب است که نزدیک به ۸۰ درصد این بیماران در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند. این بیماری در میان افراد مسن شایع‌تر است، اما الگوی سنی آن در مناطق مختلف دنیا فرق می‌کند. در کشورهای پیشرفته، معمولاً نوزادان و سالمندان بیشتر به صرع مبتلا می‌شوند، در حالی که در کشورهای در حال توسعه، این نوجوانان و بزرگسالان جوان هستند که بیشتر در معرض ابتلا قرار دارند. این تفاوت به خاطر عوامل گوناگونی است که باعث بروز بیماری می‌شوند.
بین ۵ تا ۱۰ درصد از همه مردم، تا ۸۰ سالگی حداقل یک بار حمله صرع را بدون دلیل مشخص تجربه می‌کنند. اگر کسی یک بار حمله داشته باشد، احتمال اینکه حمله دوم نیز برایش پیش بیاید بین ۴۰ تا ۵۰ درصد است. در بسیاری از کشورها، افراد مبتلا به صرع با محدودیت‌هایی برای رانندگی روبرو هستند و ممکن است اجازه رانندگی نداشته باشند یا فقط تحت شرایط خاصی مجاز به این کار باشند. با این حال، اگر برای مدتی مشخص هیچ حمله‌ای اتفاق نیفتد، بیشتر این افراد می‌توانند دوباره رانندگی کنند. خوشبختانه، به گفته پزشکان، بین ۷۰ تا ۸۰ درصد بیماران پس از حدود دو سال درمان مناسب، کاملاً بهبود می‌یابند و پزشک می‌تواند داروهای آنها را قطع کند.
علت بیماری صرع
صرع می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود که برخی از آنها عبارتند از:
– مشکل در ارتباطات مغز، به هم خوردن تعادل مواد شیمیایی در سلول‌های عصبی یا ترکیبی از این عوامل. بعضی از افراد مبتلا به صرع، مقدار زیادی از مواد محرک عصبی دارند که باعث می‌شود فعالیت مغز آنها بیش از حد افزایش یابد. در مقابل، برخی دیگر بیماران مقدار کمی از این مواد را دارند که فعالیت سلول‌های عصبی مغز را کاهش می‌دهد.
– پس از عمل جراحی سر، سکته مغزی یا مشکلات دیگری که باعث ایجاد اتصالات غیرطبیعی در مغز می‌شوند.
– پوسته سلولی که دور سلول‌های عصبی را می‌پوشاند نیز در بروز صرع نقش دارد.
– اختلال در حرکت مولکول‌ها به داخل و خارج سلول، مشکل در تغذیه سلول و ترمیم غشای آن.
– عوامل ارثی و ژنتیکی.
– تومور مغزی، اعتیاد به الکل و بیماری آلزایمر.
– حمله قلبی و سکته که باعث کمبود اکسیژن در مغز می‌شود.
– مننژیت، ایدز، عفونت‌های ویروسی مغز، هیدروسفالی و سایر بیماری‌های عفونی.
– افرادی که بیماری سلیاک (عدم تحمل گلوتن گندم) دارند یا به عفونت‌های انگلی مغز مبتلا هستند نیز ممکن است دچار صرع شوند.
– صرع گاهی با اختلالات سوخت و ساز بدن، فلج مغزی و اوتیسم همراه است.
– عفونت‌های مادرزادی، تغذیه نادرست و کمبود اکسیژن.
– قرار گرفتن در معرض مواد سمی مانند سرب، مونوکسید کربن و بسیاری از سموم دیگر.
– مصرف مواد مخدر، استفاده بیش از حد از داروهای ضد افسردگی و سایر داروها.
– کمبود خواب، مصرف الکل، استرس شدید یا تغییرات هورمونی.
– در بعضی افراد، نگاه کردن به نورهای رقصان یا صفحه کامپیوتر نیز ممکن است باعث حمله صرع شود.
– سیگار کشیدن نیز یکی از عوامل ایجاد صرع است. نیکوتین موجود در سیگار روی گیرنده‌های عصبی تأثیر می‌گذارد.
علائم صرع
صرع یک بیماری است که در آن، فرد ممکن است در درازمدت دچار حمله‌های مکرر شود. این حمله‌ها بسته به قسمتی از مغز که درگیر شده و همچنین سن بیمار، می‌توانند شکل‌های گوناگونی داشته باشند.
حملات صرع
شایع‌ترین نوع حمله‌ها (که حدود ۶۰ درصد موارد را شامل می‌شود) تشنج است. از این تعداد، دو سوم آنها ابتدا به صورت حمله موضعی شروع شده و سپس به حمله عمومی تبدیل می‌شوند؛ اما یک سوم باقی‌مانده از همان ابتدا به شکل حمله عمومی ظاهر می‌گردند.
۴۰ درصد دیگر حمله‌ها، غیرتشنجی هستند. یک مثال برای این نوع، حمله غایب است که در آن سطح هوشیاری فرد برای مدت کوتاهی (معمولاً حدود ۱۰ ثانیه) کاهش می‌یابد.
حمله‌های موضعی معمولاً پس از یک تجربه خاص به نام “پیش‌درآمد” رخ می‌دهند. این تجربیات می‌توانند شامل احساسات مختلف (مانند دیدن، شنیدن یا بوییدن چیزهای خاص)، تجربیات ذهنی، تغییرات احساسی یا حرکات غیرعادی باشند.
گاهی اوقات یک لرزش یا پرش در یک عضله خاص شروع می‌شود و به تدریج به عضلات اطراف گسترش پیدا می‌کند، که به این حالت مارش جکسون گفته می‌شود. همچنین ممکن است حرکات غیرارادی رخ دهد، یعنی فرد بدون کنترل خود کارهایی انجام می‌دهد؛ این حرکات می‌توانند ساده باشند (مانند تکان خوردن لب‌ها) یا پیچیده (مانند تلاش برای برداشتن یک شیء).
شش گونه اصلی از تشنج‌های عمومی وجود دارد: تشنج‌های تونیک-کلونیک (که با غش و تشنج همراه است)، تونیک، کلونیک، اسپاسم عضلانی، آتونیک و تشنج‌های غایب. در تمام این موارد، فرد هوشیاری خود را از دست می‌دهد و معمولاً این اتفاق بدون هیچ اخطار قبلی رخ می‌دهد.
در تشنج تونیک-کلونیک، ابتدا دست و پاها سفت شده و سپس شروع به لرزش می‌کنند و کمر به سمت عقب قوس برمی‌دارد. این مرحله سفت شدن معمولاً ۱۰ تا ۳۰ ثانیه طول می‌کشد. ممکن است به دلیل سفت شدن ماهیچه‌های سینه، صدایی شبیه فریاد از فرد شنیده شود.
بعد از آن، مرحله لرزش آغاز می‌شود که در آن دست و پاها به طور ریتمیک می‌لرزند. وقتی لرزش‌ها تمام می‌شود، ممکن است بین ۱۰ تا ۳۰ دقیقه طول بکشد تا فرد کاملاً به حالت عادی برگردد. به این دوره، زمان بهبودی پس از تشنج گفته می‌شود.
ممکن است در طول حمله، کنترل ادرار یا مدفوع از دست برود. همچنین امکان گاز گرفته شدن زبان وجود دارد. در تشنج‌های تونیک-کلونیک، گاز گرفتن کناره‌های زبان شایع‌تر است. این اتفاق در تشنج‌های غیرصرعی که منشأ روانی دارند نیز دیده می‌شود.
تشنج‌های اسپاسم عضلانی باعث گرفتگی ناگهانی ماهیچه‌ها در یک یا چند قسمت بدن می‌شوند. تشنج‌های غایب می‌توانند بسیار خفیف باشند؛ به حدی که فقط شامل چرخش آرام سر یا پلک زدن سریع چشم‌ها شوند. در این حالت فرد زمین نمی‌خورد و بلافاصله پس از اتمام حمله، هوشیاری خود را بازمی‌یابد.
تشنج‌های آتونیک با شل شدن و ضعف ناگهانی ماهیچه‌ها برای بیش از یک ثانیه همراه است و هر دو سمت بدن را درگیر می‌کند.
تقریباً ۶ درصد از افراد مبتلا به صرع، دچار تشنج‌هایی می‌شوند که در اثر عوامل خاصی برانگیخته می‌شوند. به این نوع، صرع رفلکسی گفته می‌شود. در این افراد، تشنج فقط در مواجهه با محرک‌های مشخصی رخ می‌دهد.
از جمله محرک‌های رایج می‌توان به نورهای چشم‌زن و صداهای ناگهانی اشاره کرد. در برخی انواع صرع، تشنج‌ها بیشتر در زمان خواب اتفاق می‌افتند و در انواع دیگر، فقط هنگام خواب رخ می‌دهند.
پس از تشنج
بعد از مرحله اصلی تشنج، معمولاً یک فاصله زمانی وجود دارد که فرد احساس سردرگمی و گیجی می‌کند. این مرحله که به آن دوره پس از حمله می‌گویند، قبل از این است که فرد کاملاً به حالت عادی برگردد. این دوره معمولاً بین ۳ تا ۱۵ دقیقه طول می‌کشد، اما گاهی ممکن است تا چهار ساعت هم ادامه پیدا کند.
از دیگر نشانه‌های معمول این دوره می‌توان به احساس خستگی زیاد، سردرد، مشکل در حرف زدن و انجام رفتارهای غیرعادی اشاره کرد. همچنین، حالت سایکوز یا روان‌پریشی پس از تشنج نیز ممکن است پیش بیاید که حدود ۶ تا ۱۰ درصد افراد آن را تجربه می‌کنند. بیشتر افراد چیزی از آنچه در این مدت اتفاق افتاده است را به خاطر نمی‌آورند.
یک نوع ضعف موضعی در بدن، که به آن فلج تاد می‌گویند، نیز ممکن است پس از یک تشنج موضعی رخ دهد. این ضعف معمولاً از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد، اما در موارد نادر ممکن است تا یک یا دو روز هم باقی بماند.
روانی-اجتماعی
بیماری صرع می‌تواند بر سلامت روان و ارتباطات فرد با جامعه تأثیر منفی بگذارد. این تأثیرات ممکن است به صورت تنهایی، برچسب‌خوردن از سوی دیگران یا احساس ناتوانی ظاهر شود. این مشکلات گاهی باعث می‌شوند فرد در درس خواندن دچار مشکل شود یا در پیدا کردن شغل و حفظ آن با چالش‌های بیشتری روبرو گردد.
کودکان مبتلا به صرع به‌ویژه بیشتر در یادگیری با دشواری مواجه می‌شوند. علاوه بر این، قضاوت نادرست جامعه درباره صرع، گاهی خانواده‌های افراد مبتلا را نیز تحت فشار قرار می‌دهد.
برخی از مشکلات روانی در افراد مبتلا به صرع شایع‌تر است که ارتباط مستقیمی با نوع صرع فرد دارد. از جمله این مشکلات می‌توان به افسردگی شدید، اضطراب و سردردهای میگرنی اشاره کرد.
کم‌توجهی و بیش‌فعالی در کودکان مبتلا به صرع، سه تا پنج برابر بیشتر از کودکان دیگر دیده می‌شود. این اختلال همراه با صرع، تأثیر زیادی بر رفتار، یادگیری و مهارت‌های اجتماعی کودک می‌گذارد. همچنین صرع در میان افراد مبتلا به درخودماندگی نیز شایع‌تر است.
درمان صرع
برای بسیاری از افراد مبتلا به صرع، تنها با مصرف یک دارو می‌توان حملات تشنج را مدیریت کرد.
استفاده از چند دارو با هم معمولاً عوارضی مانند احساس خستگی و کم‌اشتهایی به دنبال دارد.
در مواقعی که یک دارو به تنهایی قادر به کنترل تشنج نباشد، پزشک ترکیبی از داروها را تجویز می‌کند.
همچنین زنان در دوران بارداری باید مراقب فشار خون خود باشند و از بروز عفونت‌های این دوره پیشگیری کنند تا آسیبی به مغز جنین نرسد.
جراحی
وقتی نتوان حملات صرع را با دارو کنترل کرد، پزشک عمل جراحی را پیشنهاد می‌کند. در این حالت، پزشکان به نوع تشنج و قسمتی از مغز که درگیر است توجه می‌کنند.
پزشکان از عمل کردن روی قسمت‌های حساس مغز خودداری می‌کنند. این قسمت‌ها شامل مناطق مربوط به صحبت کردن، درک زبان، حس شنوایی و دیگر توانایی‌های مهم است.
بعد از پایان عمل، فرد باید به مدت دو سال داروهایش را طبق دستور مصرف کند.
تغذیه
برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که استفاده از یک رژیم غذایی با چربی زیاد و کربوهیدرات کم (که به آن رژیم کتوژنیک می‌گویند) ممکن است باعث کاهش تعداد تشنج‌ها در بعضی از کودکان شود.
با این حال، این رژیم غذایی می‌تواند عوارضی هم به همراه داشته باشد؛ مانند کند شدن روند رشد، بالا رفتن اسید اوریک خون و ایجاد سنگ کلیه.
پژوهشگران هنوز به این نتیجه نرسیده‌اند که آیا این نوع رژیم برای همه افراد مبتلا به صرع مناسب است یا خیر.
یک برنامه غذایی سالم و درست، همراه با استفاده از مکمل‌های ویتامینی به ویژه اسید فولیک، می‌تواند از بروز برخی ناهنجاری‌های مادرزادی و نیز صرع مادرزادی جلوگیری کند.
ملاتونین نیز نوعی مکمل غیرویتامینی است که در بعضی افراد باعث کاهش دفعات تشنج می‌شود.