بیایید با هم سری به دنیای بازی‌های قدیمی ایرانی بزنیم! این بازی‌ها بخشی از خاطرات و فرهنگ پربار ما هستند. هر کدام از آن‌ها نه تنها برای سرگرمی، بلکه برای تقویت قوای بدنی، ایجاد نشاط و تقویت روحیه همکاری در بین افراد جامعه به وجود آمده‌اند.
بسیاری از این بازی‌ها در فضای باز و با مشارکت جمعی انجام می‌شده‌اند. آن‌ها وسیله‌ای بودند برای اینکه مردم در کنار هم باشند، بخندند و روزمرگی را فراموش کنند. این بازی‌ها ساده بودند و به ابزار خاص و پیچیده‌ای نیاز نداشتند، اما شادی و هیجان زیادی به همراه می‌آوردند.
متأسفانه با گذشت زمان و تغییر سبک زندگی، خیلی از این بازی‌های زیبا و پرهیجان به فراموشی سپرده شده‌اند. یادگیری و انجام دوباره آن‌ها می‌تواند ما را با گذشته پربارمان بیشتر آشنا کند و لحظات شاد و مفرحی برایمان بسازد.
بعضی از مردم فکر می‌کنند بازی فقط وسیله‌ای برای سرگرم شدن است، اما باید بدانیم که بازی فواید بیشتری دارد. علاوه بر پر کردن وقت‌های آزاد، بازی باعث می‌شود تمرکز ما بیشتر شود. همچنین در کودکان، بازی باعث تقویت مهارت‌های اجتماعی می‌شود، به آن‌ها کمک می‌کند انرژی و احساسات خود را به خوبی بروز دهند و چیزهای جدید را بهتر یاد بگیرند. در این نوشته، قصد داریم اهمیت بازی‌های بومی و محلی را بررسی کنیم؛ بازی‌هایی که بخشی از فرهنگ پربار کشورمان هستند.
بازی های قدیمی بومی محلی
بازی به هرگونه فعالیتی گفته می‌شود که ممکن است به شکل گروهی یا تنها انجام شود. این فعالیت می‌تواند جسمی باشد یا فکری. در این زمینه، برخی بازی‌ها مخصوص مردم یک منطقه یا قوم خاص هستند که به آن‌ها بازی‌های بومی و محلی می‌گویند. در ایران، به دلیل گوناگونی آب‌وهوا، زبان و فرهنگ‌ها، این بازی‌ها بسیار متنوع و گسترده هستند. این بازی‌ها که مانند سرمایه‌ای فرهنگی از پدران به فرزندان رسیده‌اند، امروزه به دلایل مختلفی مانند رشد شهرها، دنیای مجازی، تغییر سبک زندگی مردم، مدیریت نادرست، کمبود متخصصان و برنامه‌ریزی مناسب برای زنده‌نگه‌داشتن آن‌ها، در حال فراموشی هستند. چوگان، که یک بازی بومی و محلی در سرزمین مادری ماست، تقریباً از یادها رفته، در حالی که بیش از ۷۵ کشور فدراسیون چوگان دارند. همچنین ورزش کبدی که کشور هندوستان آن را به سطح مسابقات جهانی رسانده، آیا همان بازی بومی و محلی زو در ایران نیست؟
انواع بازی های قدیمی و بومی محلی
تا به امروز، ۸۰۰ بازی مختلف از سراسر ایران به عنوان بازی‌های بومی و محلی به ثبت رسیده است. از این تعداد، فقط ۱۷ بازی دارای مسابقات رسمی هستند و برای آن‌ها قانون و مقررات مشخصی تعریف شده است. برخی از این بازی‌ها عبارتند از: الک دولک، الختر (خروس جنگی)، دال پلان، کلاس کلاس (خط بازی)، هفت سنگ، یه قل دو قل، طناب کشی، دارت، دوز، چوبکشی، نشانه زنی با سنگ، داژبال (وسطنا)، غاز قلنگ (لی لی)، دوزپا، تیرکمان سنتی (پلخمون بازی) و گانیه. هر کدام از این بازی‌ها بسته به نوع خود، ممکن است در فضای باز یا سرپوشیده و با تعداد بازیکنان مختلف انجام شوند. امروزه این بازی‌ها و ورزش‌های محلی زیر نظر یک فدراسیون مستقل به نام «فدراسیون ورزش روستایی و بازی‌های بومی محلی» فعالیت می‌کنند.
همانطور که اشاره شد، تنوع فرهنگی در شهرهای مختلف ایران باعث به وجود آمدن بازی‌های محلی گوناگونی شده است. البته برخی از این بازی‌ها ممکن است در مناطق مختلف ایران مشترک باشند. در ادامه، معروف‌ترین و پرطرفدارترین این بازی‌ها را فهرست کرده‌ایم:
– بشین و پاشو
– بیست سؤالی
– الک دولک
– سنگ، کاغذ، قیچی
– دزد و پلیس
– پرش با گونی
– نقطه بازی
– استوپ آزاد
– کلاغ پر
– وسط بازی
– طناب کشی
– مچ انداختن
– تیله بازی
– شاه دزد بازی
– قائم بوشک
– بالا بلندی
– هفت سنگ
– عمو زنجیرباف
– نون بیار کباب ببر
– طناب‌بازی
– گل یا پوچ
– گردو بازی
– طاق یا جفت
– لِی لِی بازی
– گردو، شکستم
– هُپ هُپ
– یک قُل و دو قُل
به عنوان مثال، نحوهٔ بازی «بالا بلندی» را شرح می‌دهیم. این بازی یک بازی گروهی است که در آن یک نفر به عنوان «گرگ» انتخاب می‌شود. بقیهٔ بازیکنان باید از دست گرگ فرار کنند. گرگ فقط می‌تواند بازیکنانی را که روی زمین هستند بگیرد و اگر کسی روی یک سکو یا جای بلندتر برود، گرگ حق گرفتن او را ندارد. آخرین نفری که توسط گرگ گرفته می‌شود، در مرحلهٔ بعد نقش گرگ را بر عهده می‌گیرد.
سخن آخر
امروزه روانشناسان به این نتیجه رسیده‌اند که تأثیر این بازی‌ها روی افراد، بسیار فراتر از یک سرگرمی ساده یا فعالیت بدنی است. این بازی‌ها در دل خود ویژگی‌هایی دارند که باعث تقویت مهارت‌های رهبری و مدیریت می‌شوند، هوش و استعداد افراد را به کار می‌گیرند، نظم گروهی را آموزش می‌دهند و این واقعیت را می‌پذیرند که توانایی‌های افراد با یکدیگر متفاوت است.
متأسفانه با وجود پیشرفت تکنولوژی و جذابیت فضای مجازی، بسیاری از مسئولان از برنامه‌ریزی برای زنده کردن بازی‌های قدیمی طفره می‌روند. مشکل اصلی اینجاست که در کشور ما فرهنگ‌سازی مناسبی برای این موضوع انجام نشده است. سازمان‌هایی مثل صدا و سیما، وزارت آموزش و پرورش، وزارت ورزش و جوانان و همچنین شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، هر کدام در این زمینه مسئولیت‌های مهمی بر عهده دارند.
پخش مسابقه‌ای مانند مافیا از تلویزیون و استقبال چشمگیر مردم از آن، ثابت کرد که اگر برنامه‌ای با کیفیت و جذاب تولید شود، مردم از آن استقبال می‌کنند. اما متأسفانه به دلیل عدم حمایت کافی صدا و سیما، برنامه‌سازان کمتر سراغ ساخت چنین برنامه‌ها و مسابقاتی می‌روند.
از سوی دیگر، آموزش و پرورش می‌تواند انواع بازی‌های بومی و محلی را که با فرهنگ و شرایط هر منطقه هماهنگ است، در درس تربیت بدنی دانش‌آموزان بگنجاند. همچنین با ایجاد تغییراتی در قوانین بازی‌ها، می‌توان آن‌ها را با توجه به سن و ویژگی‌های دانش‌آموزان تنظیم کرد.
نحوه انتقال پیام در گذشته