بدن انسان از قطعات مختلفی تشکیل شده که این قطعات باید بتوانند نسبت به هم حرکت کنند. این حرکت به کمک بخش‌های ویژهای به نام **مفصل** یا **بند** ممکن می‌شود. مفصل‌ها محل اتصال دو یا چند استخوان هستند و مانند لولا، چرخ یا محور عمل می‌کنند تا ما بتوانیم راه برویم، بنشینیم، چیزی را برداریم و حتی سر خود را تکان دهیم.
مفصل‌ها را می‌توان به چند دسته اصلی تقسیم کرد:
**۱. مفصل‌های ثابت (غیر متحرک)**
این مفصل‌ها هیچ حرکتی ندارند و استخوان‌ها را در کنار هم محکم نگه می‌دارند. مانند درزهای بین استخوان‌های جمجمه. این اتصال آنقدر محکم است که از مغز ما به خوبی محافظت می‌کند.
**۲. مفصل‌های نیمه متحرک**
این نوع مفصل‌ها حرکت کمی دارند، اما همین حرکت محدود هم بسیار مهم است. بهترین مثال برای این مفصل‌ها، مهره‌های ستون فقرات هستند. دیسک‌های بین مهره‌ها اجازه می‌دهند ما به جلو و عقب خم شویم و در عین حال از ستون فقرات محافظت می‌کنند.
**۳. مفصل‌های متحرک**
این مفصل‌ها دامنه حرکتی وسیعی دارند و ما برای انجام بیشتر فعالیت‌های روزانه خود به آنها وابسته هستیم. خود این مفصل‌های متحرک نیز بر اساس نوع حرکتی که انجام می‌دهند، به گروه‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شوند:
* **مفصل لولایی:** مانند لولای در عمل می‌کنند و فقط در یک جهت حرکت می‌کنند. مثال‌های آن شامل آرنج و زانو می‌شود.
* **مفصل محوری:** این مفصل به استخوان اجازه می‌دهد حول یک محور بچرخد. وقتی سرتان را به چپ و راست می‌چرخانید، از این نوع مفصل در گردن خود استفاده می‌کنید.
* **مفصل لقمه‌ای (گوی و کاسه‌ای):** این مفصل بیشترین دامنه حرکت را دارد و می‌تواند در几乎所有 جهات بچرخد. مفصل‌های ران و شانه از این نوع هستند.
* **مفصل لغزشی:** در این مفصل، سطوح صاف استخوان‌ها روی هم می‌لغزند. این حرکت معمولاً کوچک و محدود است. مفصل‌های بین استخوان‌های مچ دست و مچ پا از این دسته هستند.
* **مفصل زینی:** این نوع مفصل به استخوان‌ها اجازه حرکت در دو جهت (عقب-جلو و چپ-راست) را می‌دهد. مفصل پایه شست دست یک نمونه عالی از این نوع است.
* **مفصل کندیلی:** شبیه به مفصل لولایی است اما انعطاف‌پذیری بیشتری دارد. مفصل فک و مفصل زانو (که علاوه بر لولایی بودن، ویژگی‌های این نوع مفصل را نیز دارد) از این جمله هستند.
بدن ما با داشتن این مجموعه شگفت‌انگیز از مفصل‌های مختلف، می‌تواند حرکات ساده تا پیچیده را با هماهنگی کامل انجام دهد.
مفصل و وظیفه آن در بدن
مفصل‌ها یا بندها، محل اتصال استخوان‌ها به یکدیگر هستند. کار اصلی آنها، فراهم کردن امکان حرکت برای بدن است. مفصل‌ها باعث می‌شوند استخوان‌ها بتوانند به نرمی در کنار هم حرکت کنند و این حرکت، شکل کلی اسکلت و در نتیجه وضعیت بدن را تغییر می‌دهد. همین تغییر وضعیت است که به انسان اجازه می‌دهد در محیط اطراف خود تأثیر بگذارد یا موقعیت مکانی خود را عوض کند.
معمولاً در محل مفصل‌ها، استخوان‌ها کمی ضخیم‌تر می‌شوند تا سطح تماس بین آنها افزایش یابد. این افزایش سطح تماس، هم حرکت را آسان‌تر می‌کند و هم ثبات و پایداری بیشتری هنگام حرکت ایجاد می‌کند.
کپسول مفصلی
کپسول مفصلی یک پوشش یا کیسه محافظ است که به طور کامل دورتادور مفصل را می‌پوشاند. در قسمت‌های بالا و پایین، جایی که غضروف به پایان می‌رسد، این کپسول محکم به استخوان‌ها متصل می‌شود. این ساختار یکی از بخش‌های مهمی است که به حفظ و ثبات دو سر استخوان‌ها در محل مفصل کمک می‌کند و آنها را در کنار هم نگه می‌دارد.
انواع مفصل ها
مفصل‌ها را می‌توان بر اساس چگونگی اتصال استخوان‌ها به یکدیگر، به سه دسته اصلی تقسیم کرد:
• مفصل‌های ثابت
• مفصل‌های نیمه‌متحرک
• مفصل‌های متحرک
– مفصل ثابت (Synarthrosis)
در این نوع از مفصل، استخوان‌ها ثابت و بدون حرکت هستند. استخوان‌هایی که این نوع مفصل را تشکیل می‌دهند، به دلیل لبه‌های دندانه‌دار و نامنظم، به خوبی در هم چفت می‌شوند و به وسیله بافت همبند محکم در جای خود نگه داشته می‌شوند. بیشتر مفاصل بین استخوان‌های جمجمه و صورت، به جز مفصل فک پایین، از این نوع ثابت هستند.
– مفصل نیمه متحرک (Amphiarthrosis)
در این گونه از مفصل‌ها، استخوان‌ها فقط تا حدی می‌توانند در جهات مشخصی حرکت کنند و اتصال آنها توسط غضروف انجام می‌شود. مفصل‌های بین دنده‌ها، جناغ سینه و مهره‌های ستون فقرات جزو مفصل‌های نیمه‌متحرک به شمار می‌روند.
– مفصل متحرک (Diarthrosis)
در این نوع مفصل، استخوان‌ها به آسانی حرکت می‌کنند. در ساختار مفصل متحرک، لایه‌ای از غضروف بین دو استخوان قرار گرفته است. همچنین، استخوان‌ها با کمک نوارهای محکمی از جنس بافت پیوندی، که رباط نامیده می‌شوند، به یکدیگر وصل شده‌اند. تمام این اجزا داخل یک کیسه قرار دارند که لایه‌ای دارد و مایع مفصلی تولید می‌کند. این مایع، فضای خالی درون مفصل را پر می‌کند.
انواع مفصل متحرک
– مفصل گوی و کاسه ای مثل بازو و کتف
در این نوع از مفاصل، سر یک استخوان به شکل گوی و سر استخوان مقابل آن به شکل یک کاسه یا فرورفتگی است. این دو بخش کاملاً درون هم چفت می‌شوند، مانند مفاصل لگن و شانه. این مفاصل جزو پرتحرک‌ترین انواع مفاصل بدن هستند و می‌توانند در جهت‌های گوناگون به راحتی حرکت کنند.
– مفصل زینی مثل شصت و مچ
در این نوع مفصل، دو استخوان کنار هم، شبیه به زین اسب درون یکدیگر قرار می‌گیرند. یک نمونه از این مفصل، محل اتصال اولین استخوان کف دست و استخوان تراپزیوم در ناحیه مچ دست است.
– مفصل محوری مثل آرنج
در این نوع از مفاصل، یکی از استخوان‌ها به دور استخوان مجاورش می‌چرخد، درست مثل لولای در. این حرکت چرخشی را می‌توان در محل اتصال دو استخوان ساعد (زند زیرین و زبرین) و همچنین در بین دو مهره بالایی گردن مشاهده کرد.
– مفصل لولایی مثل زانو
این نوع مفصل‌ها مانند یک لولای ساده عمل می‌کنند و فقط امکان خم و راست شدن در یک مسیر را فراهم می‌سازند. به عنوان نمونه، مفصل‌های آرنج، زانو و مچ پا تنها در یک جهت حرکت می‌کنند و قابلیت خم شدن به طرفین را ندارند.
– مفصل لغزنده مثل مچ پا
در این مفاصل، دو استخوان کنار هم به مقدار کمی روی هم می‌لغزند. این استخوان‌ها در ناحیه مفصل، با رباط‌های محکمی به یکدیگر وصل شده‌اند و فقط حرکت محدودی دارند. مانند مفاصل بین استخوان‌های مچ دست یا مفصل بین استخوان خاجی و استخوان بی‌نام در لگن.
– مفصل کندیلی مثل انگشت با کف دست
در این نوع مفصل، سر یک استخوان که شکلی گرد و تخم‌مرغی دارد، درون گودی استخوان دیگر که آن هم به همین شکل است، می‌چرخد. این حرکت شبیه به عملکرد مفصل مچ دست است.
تعداد مفاصل بدن انسان
بدن انسان در مجموع ۳۶۰ مفصل دارد که در بخش‌های مختلف پراکنده شده‌اند. این مفصل‌ها به شرح زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
– جمجمه: ۸۶ مفصل
– گلو و گردن: ۶ مفصل
– قفسه سینه: ۶۶ مفصل
– ستون فقرات و لگن: ۷۶ مفصل
– دست‌ها و انگشت‌ها: ۶۴ مفصل
– پاها و انگشت پاها: ۶۲ مفصل
انواع درگیری های مفصلی
در اینجا به بررسی برخی از مشکلات و بیماری‌های مربوط به مفاصل می‌پردازیم:
الف) سفت شدن و کاهش حرکت مفصل
ب) ورم کردن مفصل
پ) شنیدن صدا از مفصل هنگام حرکت
ت) ساییدگی و فرسودگی مفصل
ث) عفونت مفصل توسط ویروس
ج) عفونت مفصل توسط باکتری
چ) بیماری نقرس
ح) بیماری شبه نقرس
خ) بیماری هموفیلی
د) بیماری شارکو (تخریب پیشرونده مفصل)
ذ) ورم و التهاب مفصل
پیشنهاد مطالعه: تمامی مراحل تشکیل جوشگاه و ترمیم استخوان