یک سنگ آسمانی که به زمین می‌رسد، شهاب‌سنگ نام دارد. این سنگ‌های فضایی انواع گوناگونی دارند. برخی از آنها بیشتر از آهن ساخته شده‌اند و به آنها شهاب‌سنگ آهنی می‌گویند. در مقابل، نوع دیگری وجود دارد که مواد سنگی بیشتری دارد و به آن شهاب‌سنگ سنگی گفته می‌شود. گاهی نیز این دو باهم ترکیب می‌شوند و شهاب‌سنگ‌های سنگی-آهنی را به وجود می‌آورند.
شهاب سنگ چیست؟
شهاب‌سنگ‌ها که با نام آذرگوی نیز شناخته می‌شوند، تکه‌های سنگی و فلزی بزرگی هستند که از فضا به سمت زمین می‌آیند. وقتی این اجرام وارد جو زمین می‌شوند، به خاطر اندازه بزرگشان — معمولاً بین ۵۰ تا ۱۰۰ متر — از لایه‌های جو عبور می‌کنند و با برخورد به زمین، چاله‌ها و پدیده‌های مختلفی ایجاد می‌کنند. مثلاً می‌توان به دهانه بارینجر در آریزونای آمریکا و دهانه وردفورت در آفریقای جنوبی اشاره کرد.
سرفصل‌ها:
۱- شهاب‌سنگ سنگی
۲- شهاب‌سنگ آهنی
۳- بزرگترین شهاب‌سنگ
بررسی شهاب‌سنگ‌ها برای تعیین عمر زمین، منظومه شمسی و حتی کل کیهان بسیار مهم است. همچنین با مطالعه آنها می‌توان مواد تشکیل‌دهنده بخش‌های گوناگون زمین و دیگر سیاره‌های سنگی را شناسایی کرد. این تحقیقات به درک چگونگی شکل‌گیری سیارات، تشکیل هسته و پوسته اولیه، تغییرات عنصری در لایه‌های درونی و حتی چگونگی پیدایش حیات کمک می‌کند. به عنوان مثال، دانشمندان با بررسی شهاب‌سنگ‌های آهنی و استفاده از داده‌های لرزه‌ای، توانسته‌اند ترکیب تقریبی هسته زمین را مشخص کنند.
انواع شهاب سنگ ها (سنگی، آهنی و سنگی آهنی)
شهاب‌سنگ‌ها را بر اساس جنس و مواد تشکیل‌دهنده، به سه دستهٔ اصلی تقسیم می‌کنند:
۱. شهاب‌سنگ‌های سنگی
۲. شهاب‌سنگ‌های آهنی
۳. شهاب‌سنگ‌های سنگی-آهنی
1- شهاب سنگ سنگی
سنگ‌های آسمانی معمولاً از جنس سیلیکات هستند و ترکیبی مشابه سنگ‌های کره زمین دارند. پیدا کردن این نوع شهاب‌سنگ‌ها سخت‌تر است، چون مواد تشکیل‌دهنده آنها مانند سیلیکات‌های موجود در سنگ‌های زمینی است. یک گروه از این شهاب‌سنگ‌ها، به نام یوکریت، به احتمال زیاد از سیارک وستا — که از معروف‌ترین سیارک‌هاست — جدا شده و به سمت زمین آمده‌اند.
شهاب‌سنگ‌های سنگی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: کندریت و آکندریت. به آن‌هایی که دانه‌های کوچک و گردی به نام کندرول دارند، کندریت گفته می‌شود و آن‌هایی که این دانه‌ها را ندارند، آکندریت نامیده می‌شوند.
2- شهاب سنگ آهنی
سنگ‌هایی که عمدتاً از ترکیب نیکل و آهن به وجود آمده‌اند، در گروه شهاب‌سنگ‌های آهنی جای می‌گیرند. این نوع شهاب‌سنگ‌ها با توجه به درصد نیکل و آهن موجود در آنها، به چند دسته فرعی تقسیم می‌شوند. شهاب‌سنگ‌های آهنی در برابر عوامل جوی مانند باران و باد بسیار مقاوم هستند و به سرعت دچار فرسایش نمی‌شوند. به همین دلیل حتی پس از سال‌ها که از سقوط آنها روی زمین می‌گذرد، شکل و ظاهر اولیه خود را حفظ می‌کنند. در مقابل، شهاب‌سنگ‌های سنگی پس از چند سال به سختی از سنگ‌های معمولی زمین قابل تشخیص هستند و به مرور شبیه آنها به نظر می‌رسند.
3- شهاب سنگ سنگی آهنی
شهاب‌سنگ‌های آهنی-سنگی گروهی کمیاب هستند که در آنها، مقدار آهن و مواد سیلیکاتی تقریباً برابر است. در این نمونه‌ها، معمولاً بلورهای سنگی در میان زمینه‌ای از فلز دیده می‌شوند. گاهی اوقات نیز سنگ و فلز به طور کامل با یکدیگر ترکیب و مخلوط شده‌اند.
چگالی
بسیاری از شهاب‌سنگ‌ها، به ویژه انواع فلزی آن، وزن و چگالی بسیار بیشتری نسبت به سنگ‌های معمولی زمین دارند. چگالی آهن خالص تقریباً ۸ گرم در هر سانتی‌متر مکعب است. به همین دلیل، بیشتر شهاب‌سنگ‌ها چگالی بالاتر از ۳٫۳ گرم بر سانتی‌متر مکعب دارند. تعداد کمی از سنگ‌های زمینی – به جز سنگ‌های معدنی فلزی – چگالی بیشتری از این مقدار دارند و آنها هم معمولاً از جنس اکسید آهن هستند؛ مانند سنگ‌های مگنتیت و هماتیت.
بزرگترین شهاب سنگ کشف‌شده
در کشور مکزیک، یک شهاب‌سنگ بسیار بزرگ به نام باکوبیریتو (Bacubirito) پیدا شده که وزن آن تقریباً برابر با شهاب‌سنگ کیپ یورک است. این شهاب‌سنگ آهنی در سال ۱۸۸۶ کشف شد. در آن زمان، یک زمین‌شناس به نام گیلبرت الیس بیلی (Gilbert Ellis Bailey) که برای مجله‌ای از شیکاگو به مکزیک رفته بود، آن را در روستایی به نام رانچیتو (Ranchito) نزدیک شهر سنلوا دلیوا (Sinaloa de Leyva) پیدا کرد. او با کمک مردم همان منطقه، این شهاب‌سنگ غول‌آسا را از زمین بیرون کشید.
باکوبیریتو حدود ۴/۲۵ متر طول، ۲ متر عرض و ۱/۷۵ متر ارتفاع دارد. امروزه این شهاب‌سنگ در مرکز علمی سینالوا (Centro de Ciencias de Sinaloa) در معرض دید عموم قرار دارد.
چگونه شهاب سنگ را بشناسیم؟
خیلی از شهاب‌سنگ‌ها وقتی از آسمان می‌افتند و با لایه‌های هوا برخورد می‌کنند، به خاطر سایش و حرارت زیاد، روشن و درخشان می‌شوند. به همین دلیل معمولاً رنگ‌های روشنی مثل زرد یا نارنجی دارند و برخی هم خاکستری‌اند. این ویژگی، آنها را به راحتی از سنگ‌های معمولی روی زمین که رنگ‌های گوناگونی دارند، متمایز می‌کند.
بعضی از شهاب‌سنگ‌ها خاصیت آهنربایی دارند و اگر یک آهنربا نزدیکشان ببرید، جذب آن می‌شوند. همچنین وزن و چگالی آنها در مقایسه با سنگ‌های عادی بیشتر است.
روی سطح شهاب‌سنگ‌ها معمولاً فرورفتگی‌ها، ترک‌ها و زبری‌هایی دیده می‌شود که در اثر گرمای شدید و تغییر فشار هنگام ورود به جو زمین به وجود آمده‌اند.
به خاطر داشته باشید که تشخیص قطعی شهاب‌سنگ‌ها نیازمند ابزارهای تخصصی و آگاهی زمین‌شناسی است و بهتر است برای اطمینان، توسط یک متخصص زمین‌شناسی یا ستاره‌شناسی بررسی شوند.
درباره علم نجوم بیشتر بدانید