سید مجتبی میرلوحی، که بیشتر با نام نواب صفوی شناخته می‌شد، یکی از شخصیت‌های مؤثر در تاریخ معاصر ایران است. او در خانواده‌ای مذهدی در تهران به دنیا آمد و از همان جوانی به مسائل دینی و اجتماعی علاقه‌مند بود.
وی بنیانگذار گروه “فدائیان اسلام” بود. این گروه هدف اصلی خود را مبارزه برای اجرای قوانین اسلام و مقابله با عوامل استعمار خارجی قرار داده بود. نواب صفوی باور داشت که حکومت باید بر اساس دستورات اسلام اداره شود.
از اقدامات مهم او می‌توان به نقشش در ترور کسانی که به نظر او دشمن اسلام و ایران بودند، اشاره کرد. همچنین، او در ملی شدن صنعت نفت در ایران نیز فعالیت داشت و از این جنبش حمایت می‌کرد.
ایده‌ها و مبارزات او روی بسیاری از افراد تأثیر گذاشت. در نهایت، او در سال ۱۳۳۴ به دست حکومت پهلوی دستگیر و اعدام شد. امروزه از نواب صفوی به عنوان یک مبارز ضداستعماری و طرفدار حکومت اسلامی یاد می‌شود.
در این نوشته، مروری کوتاه بر زندگی و مبارزات شهید نواب صفوی خواهیم داشت. با ما همراه باشید تا بیشتر با ابعاد مختلف شخصیت و تلاش‌های او آشنا شوید.
زندگینامه شهید نواب صفوی
سید مجتبی میرلوحی نهرانی، که به نواب صفوی معروف است، در سال ۱۳۰۳ در محله خانی‌آباد تهران به دنیا آمد. او یک روحانی شیعه و همچنین بنیانگذار و رهبر گروه فدائیان اسلام بود. نواب صفوی تحصیلات دینی خود را در زمینه‌هایی مانند فقه، اصول دین، تفسیر قرآن و مبانی سیاسی و اعتقادی، ابتدا در تهران و سپس در نجف ادامه داد. از استادان معروف او در نجف می‌توان به علامه امینی و سید حسین طباطبایی قمی اشاره کرد.
پدر نواب صفوی نیز روحانی بود، اما در دوره رضاشاه پهلوی مجبور شد لباس روحانیت را کنار بگذارد و به عنوان وکیل در دادگستری کار کند. گفته می‌شود در همین شغل، روزی با علی‌اکبر داور، وزیر دادگستری وقت، اختلاف پیدا کرد و به سه سال زندان محکوم شد.
پس از سه سال، سید جواد (پدر نواب) در زندان فوت کرد و پیکرش به خانواده تحویل داده شد. در آن زمان، نواب صفوی تنها ۹ سال داشت و سرپرستی او بر عهده دایی‌اش، سید محمود نواب صفوی، که او هم در دادگستری کار می‌کرد، قرار گرفت.
نواب صفوی تحصیلات ابتدایی را در مدرسه حکیم نظامی گذراند و دوره دبیرستان و علوم جدید را در مدرسه صنعتی آلمانی‌ها فرا گرفت. در کنار این درس‌ها، او به یادگیری علوم حوزوی در مدرسه مروی و مسجد قندی خانی‌آباد نیز ادامه داد.
او پس از ایجاد ناآرامی‌های سیاسی در مدرسه صنعتی آلمانی‌ها علیه حکومت، به آبادان رفت و در شرکت نفت استخدام شد. در آبادان نیز وقتی یک انگلیسی به یک کارگر ایرانی توهین کرد، نواب دست به اعتراض زد و باعث بروز شورش شد. پس از این ماجرا، او به صورت پنهانی از شرکت نفت خارج شد و برای ادامه تحصیل به نجف رفت.
زمان این سفر به نجف، بین سال‌های ۱۳۱۹ تا ۱۳۲۱ بوده است. او حدود سه سال و نیم در آنجا درس خواند و برای تأمین هزینه‌های زندگی خود کار می‌کرد. گفته شده در این مدت از کمک‌های مالی شرعی استفاده نمی‌کرد.
در آن زمان، آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی از شخصیت‌های برجسته حوزه نجف بود. نواب در مدرسه آخوند خراسانی ساکن شد و بنا به برخی منابع، نزد استادان بزرگی مانند علامه امینی (نویسنده کتاب الغدیر)، آیت‌الله سید حسین طباطبایی قمی و آیت‌الله شیخ محمد تهرانی درس خواند و در فقه، اصول، تفسیر قرآن و عقاید تحصیل کرد.
یکی از دوستان و همراهان نواب در نجف، سید اسدالله مدنی بود. گفته می‌شود که نواب بیشترین استفاده علمی را در این دوره از علامه امینی برده است.
خصوصیات اخلاقی
نواب صفوی در برخورد با دیگران، مانند یک کیمیاگر بود که قلب‌های مردم را از مس به طلا تبدیل می‌کرد. بیان شیوا، راستگویی، فروتنی و صداقت او تأثیری ویژه داشت. او به تمام حرف‌هایی که می‌زد، عمل می‌کرد و هرکس سخنانش را می‌شنید، مجذوب او می‌شد.
حتی در زندان، با وجود نگهبانان خشن و بی‌اخلاق، رفتار نیکو، مناجات، نماز شب و ذکرهای پیوسته‌ی او چنان اثری داشت که زندانبانان را نیز تحت تأثیر قرار می‌داد.
همسر شهید نواب صفوی در این باره می‌گوید: «آقای نواب در آخرین دیدارمان، همچون همیشه با ادب و احترام ویژه‌ای از مادرشان احوالپرسی کردند و گفتند: مادر جان! اجازه بدهید پاهایتان را ببوسم. مادرشان بسیار غمگین بود و با گریه می‌گفت: ای کاش من مرده بودم و این روزگار را نمی‌دیدم.
آقای نواب ایشان را دلداری داد و گفت: من دوست دارم شما شجاع باشید، مثل آن مادری که در صدر اسلام، چهار پسرش در یکی از غزوات به شهادت رسیدند و آن زن با شجاعت و افتخار نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله رفت و عرض کرد: من مفتخرم که چهار پسرم در رکاب شما به شهادت رسیدند».
نماز خواندن نواب، گویی سفری به عالمی دیگر بود. کار و تلاش سخت و خسته‌کننده، هرگز او را از راز و نیاز و عبادت نیمه‌شب بازنمی‌داشت. او از رهروان شب و قهرمانان روز در میدان جهاد بود. خودش می‌گفت: «به خدا سوگند، هر وقت صدای «اللّه اکبر» مؤذن را می‌شنوم، احساس می‌کنم دنیا در چشم‌هایم کمرنگ و بی‌ارزش می‌شود و جز عظمت و قدرت پروردگار، چیزی را درک نمی‌کنم».
اقدامات نواب صفوی
سید مجتبی نواب صفوی از کسانی بود که مبارزه مسلحانه با حکومت پهلوی را زودتر از بسیاری آغاز کرد. هنگامی که افکار احمد کسروی گسترش یافت، نواب برای مقابله با اندیشه‌های او از شهر نجف به ایران بازگشت. از اقدامات سیاسی و مذهبی او و گروه فدائیان اسلام، می‌توان به ترور کسروی، عبدالحسین هژیر، علی رزم‌آرا و حسین علاء اشاره کرد. تعدادی از تاریخ‌نویسان دوران معاصر معتقدند کوشش‌های نواب صفوی و همراهانش در موفقیت نهضت ملی شدن نفت ایران نقش داشته است.
او با برخی کارهای دولت دکتر مصدق به دلیل اجرا نکردن قوانین اسلام مخالفت کرد که این موضوع باعث زندانی شدن او شد. کتاب «جامعه و حکومت اسلامی» یکی از نوشته‌های به جا مانده از نواب صفوی است.
نواب در طول سال‌های فعالیت سیاسی خود به کشورهایی مانند اردن و مصر سفر کرد. در این سفرها، او در دانشگاه الازهر سخنرانی کرد و با پادشاه اردن، ملک حسین، دیدار نمود.
رهبر گروه فدائیان اسلام و چند تن از یارانش در روز ۲۷ دی ماه سال ۱۳۳۴ به دست حکومت پهلوی اعدام شدند.
مقام معظم رهبری آیت الله خامنه ای (مدظله العالی)، در وصف شهید نواب می فرماید: «سلام بر آن پیشاهنگ جهاد و شهادت در زمان ما».