کشور ایران در تاریخ نزدیک به امروز خود، پنج سرود رسمی کشور داشته است. اولین سرود ملی به زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار بازمیگردد. در دوران حکومت پهلوی، دو سرود ملی مختلف استفاده شد. محمدرضا پهلوی پس از کنار رفتن پدرش از قدرت، سرود پیشین را تغییر داد و سرود شاهنشاهی را جایگزین آن کرد. بعد از موفقیت انقلاب اسلامی نیز دو سرود ملی به تصویب رسیده است. سرود اول به دلیل داشتن متن طولانی، جای خود را به سرود ملی کنونی داد که هم اکنون شنیده میشود. در بخش بعدی این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، بیشتر درباره داستان سرود ملی ایران بخوانید.
توصیه میکنیم این مطلب بیوگرافی محمد اصفهانی را حتماً بخوانید.
نخستین سرود ملی
نخستین سرود ملی ایران در دوران پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار به نام «سلام شاهی» نواخته میشد. در ابتدا این سرود تنها یک قطعه موسیقی بیکلام بود که به دستور شاه، توسط یک افسر نظامی فرانسوی به نام موسیو لومر در مدرسه دارالفنون ساخته شد.
پس از حدود پنجاه سال، در دوره حکومت رضاشاه، سرودی ملی مشابه همان سلام شاهی قاجاری پدید آمد. سپس در زمان محمدرضا پهلوی، این سرود دگرگون شد و با عنوان رسمی «سرود شاهنشاهی» به عنوان سرود ملی ایران اجرا میگردید.
سرود ملی پس از انقلاب
با موفقیت انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، سرود دوران پادشاهی کنار گذاشته شد و سرود ملی جمهوری اسلامی ایران جایگزین آن گردید.
این سرود، نخستین سرود رسمی نظام جمهوری اسلامی به شمار میرود که در آیینهای دولتی، مراسم یادبود، رویدادهای ورزشی و دیگر گردهماییهای رسمی کشور نواخته یا پخش میشود. سرود ملی از دو قسمت گفتارآهنگین و آهنگ تشکیل شده بود. این سرود در واقع، چهارمین سرود ملی رسمی ایران محسوب میگردد.
سرود رسمی جمهوری اسلامی ایران
این سرود ملی که از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۱ به عنوان نماد رسمی کشور استفاده میشد، در شرایطی ساخته شد که قرار بود آهنگی ایجاد شود که هم با فضای آن دوران ایران هماهنگ باشد و هم ارزشهای ملی و میهنی را بر اساس اصول جمهوری اسلامی ایران در خود جای دهد.
بر اساس گزارشهای موجود از زمان ساخت این اثر، سرود ملی با نام «پاینده بادا ایران» بین تاریخ ۲۵ بهمن تا ۱۵ اسفند ۱۳۵۷ در استودیوهایی خارج از صدا و سیما تهیه شد. سپس در روز ۱۲ فروردین ۱۳۵۸، پس از اعلام نتیجه همهپرسی درباره نظام جمهوری اسلامی، پخش رسمی آن از رسانهها به ویژه تلویزیون ملی ایران آغاز گردید.
سازنده موسیقی اولین سرود ملی ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی
مرحوم بیگلریپور که از هنرمندان برجسته و شناختهشده موسیقی ایران بود و آهنگ نخستین سرود ملی پس از انقلاب اسلامی را ساخت، در زمان حیات خود در مورد چگونگی ساخت و انتشار این سرود چنین بیان کرده بود: «این قطعه را در اسفند سال ۱۳۵۷ با شعری از استاد ابوالقاسم حالت، شاعر نامدار ایران ساختم و با دشواریهای بسیار در استودیو بِل ضبط کردیم. سپس این اثر را در همان روزها به محضر حضرت امام خمینی (ره) بردند و ایشان پس از شنیدن آن فرمودند: این کار خوبی است و من از سازنده آن تشکر و برایتان دعا میکنم.»
پخش این سرود دقیقاً در همان لحظهای آغاز شد که امام در روز دوازدهم فروردین سال ۱۳۵۸ از تلویزیون اعلام کردند: “من جمهوری اسلامی را اعلام میکنم”. بلافاصله پس از این جمله، سرود جمهوری اسلامی پخش شد و به مدت چهارده سال، سرود رسمی کشور اسلامی ما بود.
پس از حدود چهارده سال از ساخت و استفاده از این سرود، شرایط تغییر کرد. مسئولان تصمیم گرفتند سرود جدیدی جایگزین آن شود که امروزه آن را میشنویم.
دومین سرود ملی ایران
در جلد دوم کتاب «خلوت انس»، مرحوم مشفق کاشانی به روایتی اشاره کرده که در سال ۱۳۷۰ رخ داد. در آن زمان، شورای عالی شعر صداوسیما در شبکه دوم تلویزیون، زیر نظر دکتر مهدی ارگانی اداره میشد. اعضای شورا به این نتیجه رسیدند که نخستین سرود رسمی جمهوری اسلامی ایران که با آهنگ محمد بیگلریپور و شعر ابوالقاسم حالت ساخته شده بود، طولانی است و برای اجرا در محافل بینالمللی چندان مناسب نیست. بنابراین تصمیم گرفتند سرود تازهای تهیه کنند.
آهنگسازان شناختهشدهای قطعات زیادی ارائه دادند، اما در نهایت تنها آهنگی که مورد تأیید قرار گرفت، اثر استاد دکتر ریاحی بود. این قطعه تنها ۵۹ ثانیه طول میکشید.
برای مطالعه بیشتر، به آواز خواندن از چه سنی مناسب است؟ سری سر بزنید.
پس از آن، از شاعران عضو شورای عالی شعر خواسته شد تا بر اساس این ملودی، شعر بسرایند. از بین ده تا دوازده شعری که ارائه شد، با اتفاق آرا، شعر ساعد باقری انتخاب گردید. این شعر با اندکی تغییر و ویرایش نهایی شد و برای اجرا آماده گردید.
سرود «ای ایران اى مرز پر گهر»
سرود «ای ایران» در نخستین سال پس از انقلاب اسلامی (از ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۸) بسیار محبوب شد و به عنوان سرود ملی ایران خوانده و اجرا میشد، اما هرگز به طور رسمی به این عنوان انتخاب نشد.
این سرود مشهور که گاهی آن را «سرود ملی غیررسمی ایران» مینامند، در روز ۲۷ مهرماه سال ۱۳۲۳ در تالار دبستان نظامی (که امروزه دانشکدۀ افسری است) و در حضور شمار زیادی از هنرمندان موسیقی ایران پدید آمد.
شعر این سرود را «حسین گل گلاب»، استاد دانشگاه تهران سروده است. نخستین ویژگی آن این است که همۀ واژههای به کار رفته در آن فارسی هستند و در هیچ بیتی کلمهای عربی یا غیرفارسی وجود ندارد. همهی سه بند سرود، آکنده از واژههای زیبا و اصیل فارسی است.
دومین ویژگی سرود «ای ایران» در ساختار و زبان شعر آن است، به طوری که همۀ گروههای سنی، از کودکان تا بزرگسالان میتوانند آن را بخوانند. همین ویژگی باعث شده تا این سرود در همهی آموزشگاهها و حتی کودکستانها قابل اجرا باشد.
برای یادگیری پیشرفته، به آشنایی با سبک موسیقی هیپ هاپ مراجعه کنید.
و سرانجام، سومین ویژگی مهم این سرود، سادگی در اجراست که به هر گروه یا فردی امکان میدهد حتی بدون نیاز به ساز و ابزار موسیقی نیز آن را بخوانند.