نقاره یک ساز کوبهای است که از دو طبل تشکیل شده. این دو طبل اندازههای متفاوتی دارند؛ یکی کوچکتر و دیگری بزرگتر است. نوازنده با استفاده از دو چوب، هر دو طبل را همزمان مینوازد. در ادامه این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، بیشتر با این ساز قدیمی و حماسی آشنا خواهید شد.
آشنایی با نقاره
نقاره در واقع از دو طبل تشکیل شده که شکل کاسه دارند. یکی از این کاسهها بزرگتر است و صدای بم تولید میکند و دیگری کوچکتر است و صدای زیر دارد. جنس این کاسهها معمولاً از مس یا سفال است و روی دهانهٔ آنها پوست گاو یا گوسفند کشیده میشود.
هنگام نواختن، معمولاً نقاره را روی یک پایهٔ مخصوص قرار میدهند. اما در محافل کوچکتر مثل خانه، آن را روی یک قطعه فرش میگذارند. نوازنده با استفاده از دو چوب نازک، بر روی پوست هر دو طبل میکوبد تا صدای ساز به گوش برسد.
تاریخچه
نواختن نقاره در ایران و جهان پیشینه بسیار طولانی دارد. استفاده از دو ساز اصلی در نقارهزنی، یعنی طبل و کرنا، به شکل ابتدایی به دوران باستان بازمیگردد. در آن زمان از این سازها هم در جنگها و هم در مراسم مختلف استفاده میکردند. برای نمونه، در چهار هزار سال پیش از میلاد، در منطقه بینالنهرین از طبلهای دارای پایه و در آیینهای مذهبی از طبل بلندی به نام «بلخ» (که به خدای «اِ آ» نسبت داده میشود) بهره میبردند.
در گذشته، نقاره هم در جنگ کاربرد داشت و هم در زمان صلح. در میدان نبرد، سازیدی محرک و انرژیبخش بود که آن را بر پشت شتر میبستند. نوازندگان سوار بر شتر میشدند و در میان صحنه جنگ به نواختن میپرداختند. در دوران آرامش نیز نقاره به عنوان سازی برای جشن و شادی در مهمانیها و مراسم استفاده میشد. آن را یا به گردن میآویختند یا در مکانهای مشخصی بر روی سکو قرار داده و مینواختند.
مراسم نواختن کوس، دهل، کرنا و شیپور که به تدریج شکل ویژهای از آن در ایران باستان با نام «نقارهکوبی» شناخته شد، از ایران به دیگر کشورها راه یافت. این آیین از دیرباز در سرزمینهای گوناگون، در سفر و اقامت، در جنگ و صلح و در اوقات شادی و سوگواری رواج داشته است.
جنگهای صلیبی
این سنت در بخشهای شرقی جهان تاریخ طولانیتری دارد. رومیها و یونانیها کاربرد این ابزار را در جنگها از مردمان شرق آموختند و سپس از آن استفاده کردند. سر هنری پل آن را یک روش بسیار قدیمی در قاره آسیا میداند و بر این باور است که این واژه پس از جنگهای صلیبی به زبانهای اروپایی راه یافته و رایج شده است.
نواختن طبل، کرنا و شیپور در میدانهای نبرد بیشتر برای رساندن پیام، خبر دادن از ورود لشکر به منطقهای جدید، تشجیع سربازان در حین جنگ، جمعکردن اردوگاهها، رژههای نظامی یا رویدادهای مهمی مانند پیروزی و فتح، اعلام جنگ و مانند آن مرسوم بوده است. در دوران صلح و آرامش نیز بیشتر در جشنها و عیدهای ملی و مذهبی، مراسم سوگواری و آیینهای درباری — مانند تاجگذاری پادشاه، اعلام ورود به شهر، تولد یا درگذشت شاهان و شاهزادگان و دیگر مناسبتهای مهم اجتماعی — و نیز در زمان طلوع و غروب خورشید نواخته میشده است.
نقاره در مشهد
با گذشت سالها و به دلیل کمتوجهی، این رسم کهن در دوره پهلوی کمکم از رواج افتاد و از بین رفت. امروزه تنها در شهر مشهد و در نقارهخانه حضرت امام رضا علیه السلام است که این سنت به شکل رسمی، در زمانهای مشخص و با همان شیوه قدیمی، به طور مرتب و همیشگی اجرا میشود.