مورین خور یک ساز موسیقی است که تا حدی شبیه به کمانچه است. به همین دلیل گاهی آن را کمانچه اسب نیز مینامند. در ادامه این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، بیشتر با این ساز مغولی آشنا خواهید شد.
مغولستان در قلب قاره آسیا قرار دارد. این کشور فقط با روسیه و چین هممرز است و با وجود اینکه از نظر وسعت، نوزدهمین کشور بزرگ دنیا محسوب میشود، کمجمعیتترین کشور جهان به شمار میرود.
ساز مورین خور
فرهنگ مردم مغول به زندگی با اسب پیوند خورده و ساز مورین خور به عنوان یک ساز کهن، نماد و نشانه این مردم شناخته میشود.
این ساز یک ساز سنتی و از مهمترین سازهای موسیقی مغول است که شکلی شبیه به کمانچه دارد و با کشیدن آرشه بر سیمهایش نواخته میشود.
مورین خور که شاید در ایران کمتر شناخته شده باشد، صدایی زیبا و گیرا دارد؛ صدایش را به آهنگ یورتمهی اسب در دشتهای سرسبز تشبیه میکنند و آن را نمادی از هویت این مردم میدانند.
موسیقی مغول گسترده و رهاست و ارتباطی عمیق با زندگی روزمره و طبیعت دارد. این موسیقی با تنوع فرهنگهای محلی، بسیار غنی و پربار است. مورین خور یکی از شاهکارهای شفاهی و ناملموس میراث جهانی است که توسط یونسکو به رسمیت شناخته شدهاست.
ساختار مورین خور
این ساز دارای یک جعبه صوتی چوبی به شکل ذوزنقه است که دو سیم به آن متصل شدهاند. معمولاً آن را تقریباً به صورت عمودی، با جعبه صوتی روی پا یا بین پاهای نوازنده قرار میدهند. سیمهای آن از موی یال یا دم اسب ساخته شدهاند. کمان ساز نیز از چوبی مانند کاج سیاه یا سرو ساخته شده و با موی اسب پوشانده شده است؛ نوازنده کمان را با دست راست خود از زیر نگه میدارد.
به شکل سنتی، سیمهای این ساز با فاصلهای معادل یک فاصله پنجم کوک میشوند، اما در موسیقی امروزی بیشتر از فاصله چهارم استفاده میشود که معمولاً نتهای سی بمل و فا هستند.
در روش قدیمی، روی جعبه صوتی را با پوست شتر، بز یا گوسفند میپوشانند و یک سوراخ کوچک در پشت آن باقی میگذارند. با این حال، از دهه ۱۹۷۰ به بعد، سازهای جدید دارای جعبه صوتی کاملاً چوبی هستند.
روش نواختن
این ساز را به صورت عمودی و روی پاهای نوازنده میگذارند تا نواخته شود. کمان آن نیز با دست راست در دست گرفته میشود. برخلاف سازهای امروزی که سیمهایشان با فاصلهی چهارم کوک میشوند، سیمهای مورین خور با فاصلهی پنجم از یکدیگر تنظیم میشوند.
مورین خور ساز ملی کشور مغولستان به شمار میرود. به پاس نقش مهم این ساز در فرهنگ مغول، جشنوارههای گوناگونی برای آن برگزار میشود. برای نمونه، «جشنواره و رقابت بینالمللی مورین خور» که هر دو سال یکبار از سوی «انجمن جهانی مورین خور» برپا میگردد.
افسانه ای جالب
درباره این ساز افسانهای قدیمی نقل میشود. میگویند چوپانی به نام نامجیل کوکو این ساز را هدیهای از یک اسب پرنده دریافت کرد. این اسب جادویی هر شب چوپان را بر پشت خود سوار میکرد و او را برای دیدار معشوقهاش به پرواز درمیآورد. اما زنی حسود، از این پیوند خوشحال نبود. او در فرصتی مناسب، بالهای اسب را برید. اسب بیبال افتاد و جان سپرد.
چوپان قلبش شکست و از فرط غم، با پوست و موی دم اسب، یک کمانچه ساخت. او با این ساز، آهنگهای غمگین و دلتنگیهایی برای اسب وفادارش مینواخت.