سازدهنی که با نام هارمونیکا نیز شناخته میشود، یکی از سازهای کوچک و سبک است و به راحتی میتوان آن را همراه خود جابهجا کرد. همین ویژگی باعث شده تا طرفداران زیادی در سراسر جهان داشته باشد. صدای این ساز کوچک، گرم و گوشنواز است. اگر شما نیز به نواختن سازدهنی علاقهمند هستید، پیشنهاد میکنیم ادامه این نوشته را در وبلاگ مدیر تولز مطالعه کنید تا با این ساز، روش ایجاد صدا در آن و مدلهای مختلف آن بیشتر آشنا شوید.
آشنایی با ساز دهنی یا هارمونیکا
ساز دهنی در گروه سازهای زبانه آزاد جای میگیرد و سازی سبک و قابل حمل است.
صدای این سازها از لرزش یک تیغهٔ فلزی کوچک ایجاد میشود که یک سر آن به ساز چسبیده و سر دیگرش آزاد است. وقتی هوا از کنار این تیغه عبور میکند، آن را به لرزش درمیآورد و در نتیجه صدای ساز تولید میشود.
تاریخچه ساز دهنی
این ساز پیشینه بسیار قدیمی دارد. اگرچه چینیهای دوران باستان نوعی سازدهنی با تیغههای چوبی ساخته بودند و آهنگسازانی مانند موتسارت نیز برای سازدهنی شیشهای (که ساز متفاوتی متشکل از مجموعهای از لیوانهای کوکشده است) قطعه نوشتهاند، اما سازدهنی دیاتونیک که امروزه میشناسیم، در آغاز سده نوزدهم در آلمان پدید آمد.
این ساز توسط کسانی که از آلمان مهاجرت میکردند به کشورهایی مانند آمریکا و بریتانیا راه یافت و تا میانههای قرن نوزدهم در بسیاری از نقاط جهان نواخته میشد.
طبیعتاً این ساز در طول سالهای بسیار، تغییرات فراوانی به خود دیده است. سازدهنی که نوازندگان روزگار گذشته مینواختند، با سازدهنی دوران کنونی تفاوتهای زیادی دارد.
شنگ، ساز دهنی چوبی چینی
در سده هفدهم میلادی، مردم چین برای درست کردن سازدهنی از نیهای بامبو بهره میبردند. آنها این ساز را «شنگ» مینامیدند که پس از مدتی بسیار محبوب و رواج یافت.
سپس در آغاز سده هجدهم، برخی از سازندگان تصمیم گرفتند به جای چوب، از فلز برای ساخت این ساز استفاده کنند.
این روش تازه چنان موفق بود که پس از آن، تقریباً هیچکس سازدهنی خود را از جنس بامبو نساخت.
ساز امروزی
در سال ۱۸۲۵ فردی به نام ریتا اولین سازدهنی شبیه به مدلهای امروزی را ساخت.
این ساز ده سوراخ صوتی و دو صفحه داشت که هنگام دمیدن و مکیدن هوا، صدا ایجاد میکرد.
چهار سال بعد، یک ساعتساز آلمانی به نام مسنر شروع به نواختن سازدهنی کرد.
او از این راه درآمد خوبی کسب کرد و تأثیرش بر همکارانش به حدی بود که آنها نیز جذب این ساز شدند.
سازدهنی کروماتیک (Chromatic) در سال ۱۹۱۸ ساخته شد. چون تمام دوازده نیمپردههای گام کروماتیک را داشت، نوازندگان میتوانستند ملودیهای کاملتر و پیچیدهتری را با آن اجرا کنند.
طبقهبندی کلی
سازدهنیها را میتوان به شکلهای گوناگونی دستهبندی کرد. اگر از انواع بیس (Bass) و کورد (Chord) چشمپوشی کنیم، سازدهنیهایی که معمولاً برای نواختن قطعههای تکنوازی (سولو) به کار میروند را میتوان به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
۱ – سازدهنیهای دو زبانهای (Doble Reed Harmonicas)
در این نوع از سازدهنی، هر سوراخ فقط با عمل دمیدن یا مکیدن هوا صدا تولید میکند و در هر سوراخ دو زبانه وجود دارد. به همین دلیل، هر نتی که با دم (Blow) یا بازدم (Draw) شنیده میشود، در اثر لرزش همزمان آن دو زبانه ایجاد میشود.
۲ – سازدهنیهای تک زبانهای (Single Reed Harmonicas)
در سازدهنیهای تکزبانه، هر نت که با عمل دم یا بازدم نواخته میشود، تنها از لرزش یک زبانه به وجود میآید. سازدهنیهای دیاتونیک (Diatonic) و کروماتیک (Chromatic) در این گروه جای میگیرند.
آشنایی با انواع مختلف سازدهنی
سازدهنی دیاتونیک:
این ساز با نام هارپ نیز شناخته میشود و از محبوبترین انواع سازدهنی است. از آن معمولاً در سبکهای موسیقی راک، کانتری، وسترن، بلوز و فولک استفاده میشود.
این سازدهنی ده سوراخ دارد و نواختن آن با عمل دمیدن و مکیدن هوا در هر دو حالت انجام میگیرد. با یک سازدهنی دیاتونیک میتوانید نتهای اصلی را اجرا کنید. برای نواختن نتهای اضافی، لازم است از تغییر حالت دهان، زبان و حنجره خود نیز کمک بگیرید.
سازدهنی کروماتیک:
این سازدهنی میتواند همه نیمپردههای موسیقی (نتهای کروماتیک) را اجرا کند. در انتهای ساز یک کلید قرار دارد که با فشار دادن آن، هر نتی که با دمیدن یا مکیدن هوا تولید میشود، به صورت نیمپرده بالاتر نواخته میشود.
این سازدهنی معمولاً در موسیقی پاپ و موسیقی کلاسیک استفاده میشود.
سازدهنی ترمولو:
این سازدهنی، سادهترین و ابتداییترین نوع در خانوادهی سازدهنیها به شمار میرود. سازدهنی ترمولو معمولاً ۲۴ سوراخ دارد که در دو ردیف کنار هم قرار گرفتهاند. این ویژگی به این معناست که این ساز قادر به تولید ۲۴ نت مختلف است.
نام “ترمولو” از صدای مخصوص این ساز گرفته شده است. ترمولو در زبان ایتالیایی به معنای “لرزاندن” یا “لرزش” است و به خوبی صدای لرزان و ویژهی این ساز را توصیف میکند.
سازدهنی کورد:
این مدل سازدهنی نیز از انواع محبوب است که در اندازههای گوناگون ساخته میشود. این ساز معمولاً در کنار دیگر سازها نواخته میشود تا در کنار هم، قطعهای موسیقایی و زیبا پدید آورند.
سازدهنی باس:
این سازدهنی فقط با دمیدن هوا به داخل آن نواخته میشود. سعی نکنید که هوا را از آن بیرون بکشید، چون کار درستی نیست. این ساز، مثل نوع کورد آن، بیشتر برای همراهی و ایجاد صدای پسزمینه در کنار سازهای دیگر استفاده میشود.
بهترین ساز دهنی برای یادگیری
انتخاب مناسبترین سازدهنی برای یادگیری، کاملاً به هدف و سبکی که در نظر دارید بستگی دارد. پس قبل از هر چیز، باید ببینید کدام نوع از سازدهنی با سبک موسیقی مورد علاقه شما هماهنگ است.
با شنیدن قطعات و سبکهای گوناگون، میتوانید سبک دلخواه خود را بهتر تشخیص دهید. اگر به سبک ویژهای علاقهمند نیستید یا در انتخاب مردد هستید، سازدهنی کروماتیک میتواند انتخاب خوبی باشد.
این نوع هارمونیکا هم برای نواختن موسیقی پاپ مناسب است و هم در میان نوآموزان ایرانی طرفدار دارد.
علاوه بر این، به کسانی که میخواهند اصول تئوری موسیقی را یاد بگیرند نیز توصیه میشود سازدهنی کروماتیک تهیه کنند؛ زیرا این ساز امکان نواختن تمام نیمپردهها را به نوازنده میدهد.
اگر قصد دارید هارمونیکا را به عنوان یک سرگرمی یا برای تفریح بیاموزید، سازدهنی ترمولو گزینه مناسبی برای شماست.
اما به خاطر داشته باشید که مدلهای ارزانقیمت ترمولو ممکن است از کیفیت صدای مطلوبی برخوردار نباشند.
در ابتدا سازی گران نخرید
یک نکته مهم وجود دارد: وقتی میخواهید اولین سازدهنی خود را بخرید، سراغ مدلهای خیلی گران نروید. بهتر است از بین سازدهنیهای معمولی یا قیمت مناسبتر انتخاب کنید.
سازدهنی، سازی دقیق و آسیبپذیر است و معمولاً کسانی که تازه شروع کردهاند و هنوز با روش درست نواختن آن آشنا نیستند، خیلی زود ساز خود را از کار میاندازند.
پس اگر قصد دارید هارمونیکا را به صورت جدی و حرفهای ادامه دهید، ابتدا با مدلهای گرانقیمت شروع نکنید. تا زمانی که به مهارت کافی برسید، احتمالاً یک یا دو سازدهنی را خراب خواهید کرد.
بهترین آموزشگاه سازدهنی یا هارمونیکا
اگر علاقهمند به یادگیری این ساز جذاب هستید یا دوست دارید نواختن هارمونیکا را زیر نظر برترین مدرسان بیاموزید، آموزشگاه موسیقی مدیر تولز میتواند گزینه بسیار مناسبی برای شما باشد. این آموزشگاه به عنوان یکی از معتبرترین مراکز آموزشی موسیقی در شرق تهران شناخته میشود. علاوه بر این، میتوانید از مشاوره رایگان ما برای انتخاب مناسبترین ساز نیز بهرهمند شوید.