ساز تمپو در نگاه اول بسیار شبیه به تنبک به نظر میرسد و با اسمهای گوناگونی در دنیا شناخته میشود. این ساز که در زبان اسپانیایی تمپو یا تندا و در عربی داربوکا نامیده میشود، یک ساز کوبهای و غیر ایرانی است. ریتمهایی که معمولاً با این ساز اجرا میشوند، بیشتر عربی و ترکی هستند و به همین دلیل آن را در دسته سازهای ایرانی قرار نمیدهند. در حقیقت میتوان گفت تمپو یک شکل تغییر یافته از ساز تنبک است. در ادامه این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، بیشتر با این ساز آشنا خواهید شد.
ساز داربوکا ،تمپو یا تندا
داربوکا نوعی ساز کوبهای است که یک طرف آن با پوست پوشیده شده و بدنهاش شبیه یک جام یا لیوان است. این ساز بیشتر در مصر، خاورمیانه، شمال آفریقا، جنوب آسیا و بخشهایی از اروپای شرقی نواخته میشود.
داربوکا در گروه سازهای جامشکل دستهبندی میشود. در ایران نیز در مناطق غربی و جنوب غربی کشور از آن استفاده میکنند.
این ساز از نظر ظاهری بسیار شبیه به تنبک است، ولی چند تفاوت مهم دارد. برای مثال، بدنه تنبک از چوب ساخته میشود، در حالی که بدنه داربوکا معمولاً فلزی است. همچنین روی تنبک را با پوست میپوشانند، اما روی داربوکا اغلب از جنس پلاستیک یا مواد مشابه استفاده میشود.
نامهای دیگر داربوکا
همانطور که پیشتر اشاره کردیم، این ساز با اسامی گوناگونی در نقاط مختلف شناخته میشود. برخی از رایجترین نامهای آن عبارتند از:
گابلت درام (Goblet Drum)
چَلیس درام (Chalise Drum)
تارابوکا (Tarabuca)
دِبوکا (Debuca)
دومبِک (Dumbec)
تبلا (Tabla)
و نامهای دیگر.
انوع پوست داربوکا
داربوکا پوستهای گوناگون و زیادی دارد که هر کدام صدای مخصوص به خودشان را تولید میکنند. برخی از این پوستها مصنوعی هستند، مثل پوست شفاف، پوست پاور بیت و پوست فیبر رمو. برخی دیگر هم طبیعی هستند، مانند پوست ماهی (فیش اسکین) و پوست بز.
پوست شفاف که از جنس پلاستیک است، پرکاربردترین نوع پوست داربوکا به شمار میرود. خیلی از نوازندگانی که به موسیقی عربی و موسیقی مناسب رقص علاقهمندند، این پوست را میپسندند.
در میان پوستهای طبیعی، معمولاً از پوست ماهی و پوست بز بیشتر استفاده میشود. این نوع پوستها معمولاً روی داربوکاهای سفالی و سرامیکی نصب میگردند.
ساز تمپو یا داربوکا.
تاریخچه
پیشینه ساز داربوکا یا تمپوی عربی به حدود ۱۱۰۰ سال پیش از میلاد مسیح میرسد. بر اساس مدارک تاریخی کشفشده در مناطق بابل و سومر، نخستین نشانههای این ساز در آن نواحی دیده شده است. در آن زمان، این ساز در معابد و در ابعاد بزرگتری استفاده میشد و نوازنده آن را به صورت نشسته روی زمین مینواخت.
در معرفی داربوکا میتوان گفت که احتمالاً بازماندهای از طبلهای کهن است. زیرا در آیینها و مراسم مذهبی همه تمدنهای قدیم، ریتم و ضربآهنگ جایگاهی مهم و بنیادی داشته است؛ همانطور که امروزه نیز در بسیاری از کشورهای آسیایی این نقش همچنان پابرجاست.
این ساز که ریشهاش به خاورمیانه بازمیگردد، امروزه بخشی جداییناپذیر از موسیقی شاد و رقص در فرهنگهای عربی و ترکی به شمار میرود. آنچه سبک عربی و ترکی را از هم متمایز میکند، تفاوت در شیوههای نوازندگی و نوع ضربههای انگشتان روی این ساز است.
در سرزمین و فرهنگ ایران، این ساز بیشتر با نام تمپو یا تمپوی عربی شناخته میشود. معمولاً در موسیقی پاپ و قطعات ریتمیک بیشتر از این ساز استفاده میشود و صدای آن به گوش میرسد.
تاریخچه استفاده از داربوکا در ایران
در ایران به ساز دَربوکا، تمپو یا “تمپوی عربی” میگویند. استفاده از این ساز بیشتر در موسیقی محلی و فولکلور رایج است. همچنین در موسیقیهای تلفیقی هم از آن استفاده میشود. اما مهمترین جایگاه آن در موسیقی مناطق جنوب ایران، که به آن موسیقی “بندری” میگویند، به خوبی احساس میشود.
اگرچه شکل ظاهری آن خیلی شبیه به تنبک است، اما روش نواختن و نوع صدای آن کاملاً فرق دارد. در بنادر و جزیرههای هرمزگان، تمپو همراهکنندهی ساز عود، خوانندگی و چند ساز کوبهای دیگر است. در هرمزگان هم تمپوهای سفالی و هم تمپوهای فلزی رواج دارند. مجموعه آهنگهای گروههایی که در آنها تمپو به کار میرود، بیشتر موسیقی عربی و گاهی هم موسیقی محلی خود هرمزگان است.
کلمهی تمپو ممکن است یک “نام آوا” باشد که از دو صدای اصلی این ساز گرفته شده است: “تم” و “پو” (مثل تم و بک در تمبک). یا ممکن است خود کلمهی تمپو به معنای سرعت باشد که در عمل به معنی ضرب موسیقی است. تمپوهایی که در ایران معمول هستند، یا سفالیاند یا فلزی. نوع سفالی آن قدیمیتر است و به خاطر جنسش، صدای بهتری دارد و پختهتر است.