آشنایی با ساز بندیر

بندیر یک ساز کوبه‌ای است که از یک قاب چوبی و یک صفحه پوستی تشکیل شده و از نظر شکلی بسیار شبیه به دف می‌باشد. در زبان ترکی استانبولی، واژه بندیر به نوعی ساز بزرگ و دستی گفته می‌شود که با ضربه نواخته می‌شود. در ادامه این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، بیشتر با این ساز آشنا خواهید شد.

ساز بندیر

ساز بندیر یکی از سازهای کوبه‌ای است که ظاهری شبیه به دف دارد، اما صدای مخصوص به خودش را تولید می‌کند. از این ساز معمولاً برای همراهی با دیگر سازها در اجراهای گروهی استفاده می‌شود تا فضای موسیقی را زیباتر و پربارتر کند. البته گاهی به صورت تکنوازی نیز نواخته می‌شود.

بندیر در مراسم صوفیان نیز کاربرد دارد. در این مراسم، از موسیقی و ریتم و حرکات موزون مانند رقص سماع برای رسیدن به حالت خودآگاهی و درون‌بینی استفاده می‌شود.

این ساز در واقع میان چندین کشور در آسیا، آفریقا و حتی اروپا مشترک است و با نام‌های گوناگونی شناخته می‌شود. هر فرهنگی هم روش خاصی برای نواختن آن ابداع کرده است. بندیر به عنوان یک ساز سنتی در شمال آفریقا، و نیز در تمدن‌های کهنی مانند مصر باستان و بین‌النهرین مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

ساختمان ساز بندیر

ساز بندیر
شکل این ساز مانند یک دایره است. اما برخلاف سازهایی مانند تمبورین، روی آن سنج یا زنگوله ندارد. در عوض، معمولاً یک یا چند تار از جنس رودهٔ حیوانات دارد که در عرض چوبِ دور ساز کشیده شده‌اند. این تارها برای تولید صدایی زنگ‌دار و خاص در بندیر طراحی شده‌اند.

در قسمت پایینی ساز، یک سوراخ وجود دارد که به حفظ تعادل ساز کمک می‌کند. نوازنده انگشت شست دست چپ خود را در این سوراخ قرار می‌دهد تا هنگام نواختن، ساز را بهتر نگه دارد. سپس با انگشتان دست راست به لبهٔ بندیر ضربه می‌زند و با کف دست نیز به وسط و کناره‌های ساز ضربه وارد می‌کند.

اندازهٔ قاب بندیر معمولاً بین ۳۵ تا ۶۰ سانتی‌متر است. البته اندازه‌های ۴۰، ۴۵ و ۵۰ سانتی‌متر از همه رایج‌تر هستند و به نوازنده اجازه می‌دهند تا مهارت و چابکی خود را در نواختن نشان دهد. نمونه‌ای شبیه به این ساز در ایرلند به نام بادران (Bodhrán) وجود دارد که معمولاً با یک چوب کوچک نواخته می‌شود.

نحوه نواختن ساز بندیر

این ساز را به دو روش می‌نوازند: یا آن را با دو دست می‌گیرند، یا بین دو پا روی زمین قرار می‌دهند و نواختن را آغاز می‌کنند. گاهی هم مانند دف، آن را در هوا نگه می‌دارند و می‌نوازند.

روش نواختن این ساز به صورت ایستاده است؛ به این شکل که انگشت شست دست چپ را در سوراخی که روی قاب ساز تعبیه شده، قرار می‌دهند. سپس با انگشتان دست راست به لبه‌های ساز ضربه می‌زنند و همزمان کف دست راست به وسط ساز برخورد می‌کند و صدایی شبیه به وزوز تولید می‌شود.

یکی از ویژگی‌های بارز این ساز، صدای بم و گیرای آن است که حال و هوایی روحانی و معنوی پدید می‌آورد. ضربه‌هایی که به لبه‌های ساز زده می‌شود، بسیار شبیه به صدای ساز کوبه‌ای تار است که در منطقه خاورمیانه رواج دارد. از خصوصیات صوتی این ساز، همین صدای عمیق و تأثیرگذار آن است که فضایی اسرارآمیز و عرفانی خلق می‌کند. این ساز در ایران نیز کاربرد دارد و نواخته می‌شود.