پیانو در ایران داستان پرفراز و نشیبی دارد و نخستین بار صدای آن با نواختن کسی که پدر پیانوی ایران نامیده میشود، به گوش رسید. در این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، بیشتر با این چهره تأثیرگذار آشنا خواهید شد.
پدر پیانوی ایران کیست؟
در سال ۱۸۰۶ میلادی، یک پیانوی سفید که ناپلئون به دربار فتحعلی شاه هدیه داده بود، به ایران رسید. در آن زمان هیچکس قبلاً چنین وسیلهای را ندیده بود و کسی هم بلد نبود چگونه آن را بنوازد. به همین خاطر، این پیانوی اولیه برای سالهای طولانی تنها به عنوان یک وسیله تزئینی در تالار شاهنشاهی نگهداری میشد.
پس از شصت و هفت سال، در سال ۱۸۷۳، ناصرالدین شاه در سفر خود به فرانسه از یک نمایشگاه پیانو در پاریس بازدید کرد و چهار پیانو برای دربار ایران سفارش داد. این پیانوها به کشور آورده شدند، اما باز هم کسی پیدا نمیشد که بتواند آنها را بنوازد.
تا اینکه محمدصادق سرورالملک، که نوازنده چیرهدست و محترم سنتور در دربار بود، کنجکاو شد و پشت یکی از پیانوها نشست. او شروع به فشار دادن کلیدهای آن کرد و در ابتدا صداهای ناهنجاری شنیده میشد. پس از جستجو و آزمایش زیاد، سرورالملک دریافت که پیانو هم مانند سنتور قابل کوک کردن است. بعد از چندین بار تلاش و خطا، سرانجام توانست آن را بر اساس الگوی کوک سنتور تنظیم کند. با توجه به دانش و تجربهای که در نواختن سنتور داشت، به همان شیوه شروع به نواختن پیانو کرد و از این رو میتوان او را نخستین نوازنده ایرانی پیانو دانست.
محمدصادق، که به سرورالملک شناخته میشود، یکی از چهرههای برجسته و مورد احترام در تاریخ معاصر است. او در دوران زندگی خود، خدمات ارزشمندی به جامعه و فرهنگ ایران ارائه داد. سرورالملک فردی بود که با دانش گسترده، اخلاق نیکو و تلاش فراوان، در عرصههای اجتماعی و فرهنگی اثرگذار بود. مردم او را به خاطر مهربانی، صداقت و تعهدش به پیشرفت کشور میشناختند. نام و یاد او همچنان به عنوان نمادی از خدمتگذاری و میهنپرستی در خاطرها باقی مانده است.
مرتضی محجوبی، جواد معروفی و تاثیر آنها بر نحوه نواختن پیانو در ایران
مرتضی محجوبی، نغمههای کمتر شنیده شده موسیقی ایرانی را با ساز پیانو اجرا کرد و به همین دلیل بسیاری او را بنیانگذار پیانوی کلاسیک در ایران مینامند. او در طول زندگی خود حدود دو هزار شاگرد آموزش داد که برخی از مشهورترین آنها عبارتند از: آذرمیدخت ملک منصور، منوچهر صانعی، توراندخت صانعی، فخری ملک پور و فرهاد معتمد.
روش مخصوص نواختن پیانو به سبک ایرانیِ مرتضی محجوبی، در سال گذشته از سوی کمیته ثبت ملی میراث ناملموس، به عنوان یکی از آثار ملی معنوی به ثبت رسیده است.
جواد معروفی
جواد معروفی را از پیشگامان نوآوری در موسیقی سنتی ایران میشناسند. پدرش، موسی معروفی، از استادان بزرگ ردیف موسیقی ایرانی بود و در مدرسه وزیری به آموزش تار به هنرجویان میپرداخت. جواد معروفی نخست در مکتب علینقی وزیری پرورش یافت و سپس مدت کوتاهی نزد خانم خاراتیان، آموزگار سرشناس پیانو، شیوه نواختن موسیقی کلاسیک غربی را فراگرفت.
او در طول سالهای فعالیت هنری خود، بسیاری از آهنگهای کمتر شنیده شده را با تنظیمهای زیبا و ماندگارش جاودانه کرد. در روش ابداعی جواد معروفی، دست چپ نوازنده به طور مستقل حرکت میکند و هماهنگی ظریف نغمهها را به شکلی ویژه به یکدیگر پیوند میدهد.
معروفی که به خاطر تسلط بر سازبندی، تنظیمهای درخشانی از خود به جای گذاشته، شاگردان بسیاری را به دنیای موسیقی معرفی کرد که از میان آنها انوشیروان روحانی، اوفلیا پرتو، مهین زرین پنجه، سامان احتشامی، مزدا انصاری، یکتا و پویان آزاده شهرت بیشتری دارند.
این هنرمندان از نوازندگانی هستند که در اجرای قطعات کلاسیک (اتود) از تکنیک بسیار بالایی برخوردارند. بسیاری از آنها هنگام نواختن قطعات ایرانی و تنظیم آنها، به نکات ظریفی در هارمونی موسیقی ایرانی دست یافتهاند، به ویژه در دستگاهها و گامهایی که کمتر مورد توجه آهنگسازان قرار گرفتهاند؛ مانند سهگاه و بیات ترک.
این پیانیستها با تغییر کوک و آزمودن راههای مختلف، روشهایی برای چندصدایی کردن دستگاههای موسیقی ایرانی پیدا کردهاند. میتوان گفت مسئله هارمونی، که به طور کلی از نقاط ضعف موسیقی ایرانی به شمار میرود، تا حدودی در حال بهبود است.