لولهها برای جابهجایی مایعات و گازهایی مثل آب، گاز شهری، نفت و موارد مشابه به کار میروند. به همین علت، آنها نقش بسیار مهمی در رساندن آب، گاز، نفت و دیگر سیالات به جامعه دارند. لولهها در جنسهای مختلف، شکلهای گوناگون، اندازههای متنوع و برای کاربردهای متفاوت ساخته میشوند. اما پرسش اینجاست که لوله چند نوع دارد و هر نوع به چه کاری میآید؟
در این مطلب از رونیکس، به بررسی انواع لوله، نقاط قوت و ضعف هرکدام میپردازیم، کاربردهای آنها را بیان میکنیم و پاسخ میدهیم که کدام نوع لوله گزینه بهتری است.
رونیکس را بخوانید.
معرفی انواع لوله ها
لولهها را میتوان با توجه به معیارهای گوناگونی گروهبندی کرد که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
**جنس:** لولهها از مواد مختلفی مانند فلز، پلاستیک یا فایبرگلاس ساخته میشوند.
**روش ساخت:** برای تولید لوله روشهای مختلفی مانند نورد، کشش یا اکستروژن به کار میرود.
**شکل:** لولهها در شکلهای گوناگونی مانند گرد، مربع یا مستطیل وجود دارند.
**کاربرد:** از لولهها برای مصارف مختلفی مانند جابهجایی آب، گاز، نفت یا فاضلاب استفاده میشود.
در این مطلب، مهمترین نوع دستهبندی، یعنی معرفی لولهها بر پایهی جنس آنها را بررسی میکنیم. بر این اساس، لولهها به دو گروه اصلی فلزی و غیرفلزی تقسیم میشوند:
**لولههای فلزی:** این لولهها از فلزاتی مانند فولاد، مس، آلومینیوم یا برنج ساخته میشوند. استحکام و عمر طولانی آنها باعث شده تا در بسیاری از زمینهها مانند انتقال آب، گاز، نفت، فاضلاب و دیگر سیالات مورد استفاده قرار گیرند.
**لولههای غیرفلزی:** این گروه از مواد غیرفلزی مانند پلاستیک، فایبرگلاس یا کامپوزیت تولید میشوند. سبکی وزن، مقاومت در برابر خوردگی و زنگزدگی و قیمت مناسب آنها سبب شده تا با پیشرفت فناوری، در انتقال آب، گاز، فاضلاب و سایر سیالات بهطور گسترده به کار روند.
در ادامه، راهنمای کاملی از انواع لولههای فلزی و غیرفلزی ارائه شده و کاربرد هر یک شرح داده میشود.
بیشتر بخوانید: بررسی 7 مورد از دلایل نشت لوله + بهترین راه تشخیص
لوله پی وی سی
لولههای پیویسی ابتدا توسط شرکت پلیکا تولید شدند و به همین دلیل به نام لوله پلیکا معروف هستند. این لولهها نوعی پلیمر هستند که از مادهای به نام پلیوینیل کلراید ساخته میشوند و در گروه لولههای پلاستیکی قرار میگیرند. لوله پیویسی بسیار انعطافپذیر است. برخلاف لولههای قدیمی که بر اثر رطوبت زنگ میزدند و میپوسیدند، این لولهها تحت فشار نمیشکنند.
لولههای PVC بیشتر برای لولهکشی داخل ساختمانها و نیز برای انتقال فاضلاب در خانهها و شهرها استفاده میشوند. این لولهها در بخش تاسیسات ساختمانی کاربرد گستردهای دارند. علاوه بر این، از این لولهها در شبکههای آبیاری، چه برای زمینهای زراعی و چه برای فضاهای سبز، به میزان زیادی بهرهبرداری میشود.

لوله پلی اتیلن
با پیشرفت فناوری، به تدریج لولههای فلزی جای خود را به لولههای پلیاتیلنی دادند. پلیاتیلن از جمله موادی است که در پالایشگاهها و از نفت خام تولید میشود. این لولهها در گروه لولههای پلاستیکی قرار میگیرند. ماده اولیه ساخت آنها، دانههای شفاف پلیاتیلن است. لولههای پلیاتیلنی برخلاف لولههای فلزی، دچار زنگزدگی، ترکخوردگی یا شکستگی نمیشوند. از این لولهها بهطور گسترده در صنعت ساختمان استفاده میشود. سبک بودن، نصب آسان و هزینه مناسب از مهمترین برتریهای لولههای پلیاتیلن به شمار میروند.

لوله مانیسمان
لولههای فولادی در دو گونه اصلی تولید میشوند: درزدار و بدون درز. لوله مانیسمان در گروه لولههای فولادی بدون درز جای میگیرد و از جنس استیل، کربن یا فولاد ساخته میشود.
لولههای درزدار معمولاً به عملیات جوشکاری نیاز دارند، در حالی که لولههای بدون درز مانند مانیسمان نیازی به جوش ندارند. همین ویژگی باعث میشود لولههای مانیسمان در میان مستحکمترین انواع لولهها قرار بگیرند و خطر نشت مواد در خطوط انتقال را به حداقل برسانند. این لولهها در اندازههای متداولی مانند ۱۰، ۲۰، ۴۰، ۸۰ و ۱۶۰ تولید میگردند.
از شناختهشدهترین انواع لوله مانیسمان، لولههای آتشخور است که برای انتقال نفت و گاز به کار میروند و هم هزینه کمتری دارند و هم ایمنی بالاتری ارائه میدهند.
مشخصات لوله مانیسمان به نوشته سایت اصفهان آهن عبارتند از:
“لولههای مانیسمان با استانداردها و گواهیهای متعددی تولید میشوند؛ هر محصول باید بر اساس استانداردهای ادعاشده توسط کارخانه، تولید شدهباشد؛ در غیر این صورت، یک محصول دقیق نیست.
دو استاندارد زیر، معمولاً برای ساخت لولههای بدون درز فلزی استفاده میشود:
– برای لولههای فولادی از استاندارد ASME B36.10
– برای لولههای استیلی از استاندارد ASME B36.19
ارائهدهندگان این استانداردها، برای هر کدام از ویژگیهای یک لولهی بدون درز، مانند قطر، ضخامت و طول، بازهی خاصی را مشخص کردهاند؛ کارخانههایی که ادعا میکنند محصولات خود را بر اساس این استانداردها به بازار عرضه میکنند، حتماً باید لوله را در بازهها و ابعاد ازپیشتعیینشده، تولید کنند.”

لوله کاروگیت
کاروگیت نوعی لوله پلیاتیلن است که در بازار با نام لوله پلیاتیلن دو جداره نیز معروف میباشد. این لولهها از استحکام و مقاومت بسیار خوبی برخوردارند. ساختار این لولهها به این صورت است که دیواره داخلی آنها کاملاً صاف و هموار است، در حالی که دیواره بیرونی به شکل موجدار و حلقهحلقه طراحی شده است. سطح صاف داخل لوله باعث میشود که اصطکاک سیال در حال عبور تا حد ممکن کاهش یابد. از سوی دیگر، شکل موجدار بیرونی لوله، استحکام و مقاومت آن را در برابر فشارهای خارجی افزایش میدهد.

لوله استیل
وقتی آهن با حدود دو درصد کربن ترکیب میشود، آلیاژی به نام فولاد یا استیل به دست میآید. مقدار کربن موجود، تعیینکننده میزان سختی این آلیاژ است. لولههای استیل در تاسیسات ساختمانی و صنعتی به کار میروند و برای جابجایی آب، گاز یا سیالات خاص مورد استفاده قرار میگیرند.
از ویژگیهای برجسته لولههای استیل میتوان به مقاومت بالا در برابر زنگزدگی و خوردگی، سطح صاف و براق، پایداری مناسب در برابر حرارت و عمر طولانی اشاره کرد. به همین دلایل، یکی از اصلیترین کاربردهای این لولهها، انتقال نفت و گاز در پالایشگاهها است. انواع استیل مورد استفاده در ساخت لولههای فولادی شامل سریهای 300، 304، 316، 310 و 321 (برای لوله بدون درز) و همچنین لوله استیل درزدار با گریدهای تجاری 316 و 304 میباشند.

لوله گالوانیزه
لولههای گالوانیزه نوعی لوله فلزی هستند که روی سطح آنها یک پوشش از فلز روی قرار داده شده است. این لولهها در دو نوع درزدار و بدون درز تولید میشوند.
این نوع لولهها در برابر خوردگی و زنگزدگی بسیار مقاوم هستند. آنها در ابعاد گوناگونی ساخته میشوند و معمولاً برای جابجایی آب و فاضلاب به مقدار کم مورد استفاده قرار میگیرند. علاوه بر این، لولههای گالوانیزه قابل بازیافت هستند و میتوان با ذوب کردن آنها در کوره، مجدداً از موادشان استفاده کرد.

لوله مسی
لولههای مسی در تأسیسات آبرسانی بسیار مورد استفاده قرار میگیرند. این لولهها در مقابل پوسیدگی و زنگ خوردگی بسیار مقاوم هستند، اما هزینه آنها از لولههای پلاستیکی بیشتر است. لولههای مسی در دو نوع سخت و نرم ساخته میشوند و عموماً در اندازههای با قطر کم تولید میگردند. یکی از مزایای مهم لوله مسی، توانایی آن در انتقال آب گرم است؛ زیرا بر اثر حرارت زیاد آسیب نمیبیند و همچنین به راحتی خم شده و شکل میپذیرد.

لوله چدنی
لولههای چدنی از جمله قدیمیترین لولههایی هستند که با روش ریختهگری ساخته میشوند. این لولهها توانایی تحمل فشارهای مختلف را دارند و میتوانند تا فشار 350 PSI مقاومت کنند. قطر این لولهها معمولاً بین ۵ تا ۱۲۰ سانتیمتر است. یکی از مزایای مهم لولههای چدنی، قیمت مناسب و اقتصادی آنهاست. از این لولهها بیشتر در شبکههای لولهکشی با فشار کم مانند خطوط آب و فاضلاب استفاده میشود. عمر مفید این لولهها نیز اغلب تا حدود ۱۰۰ سال میرسد.

لوله آزبست سیمانی
لولههای آزبست سیمانی با فشرده کردن مواد اولیهای مانند آزبست، سیلیس و سیمان تحت فشار ساخته میشوند. این لولهها بسیار محکم هستند اما اگر به آنها ضربه بخورد، ممکن است بشکنند. از نظر هزینه، خرید این لولهها به صرفه است و وزن سبکی نیز دارند. یکی از ویژگیهای مهم آنها، مقاومت در برابر خوردگی و زنگزدگی است. به همین خاطر، از این لولهها اغلب برای انتقال مواد شیمیایی و اسیدی استفاده میشود.

لولههای ساخته شده از آزبست و سیمان، که گاهی به آنها لولههای نسوز نیز گفته میشود، از ترکیب الیاف آزبست با سیمان پرتلند ساخته میشوند. این ترکیب باعث میشود لولهها در برابر حرارت بالا، خوردگی و ساییدگی مقاومت خوبی داشته باشند. در گذشته از این لولهها بهطور گسترده در سیستمهای انتقال آب و فاضلاب، شبکههای آبیاری و همچنین به عنوان پوشش برای کابلها و دودکشها استفاده میشد.
با این حال، امروزه به دلیل خطرات سلامتی ناشی از الیاف آزبست، استفاده از این لولهها در بسیاری از کشورها محدود یا ممنوع شده است. زمانی که این لولهها بریده، سوراخ یا شکسته میشوند، الیاف ریز و خطرناک آزبست در هوا پخش میشوند. تنفس این الیاف میتواند باعث بیماریهای جدی ریوی مانند آزبستوز، سرطان ریه و مزوتلیوما شود.
لوله بتنی
این لولهها با ریختن مخلوط بتن درون قالبهایی با اندازههای معین تولید میشوند. لولههای بتنی به دو نوع معمولی و مسلح تقسیم میشوند و در شبکههای لولهکشی با فشار بالا و فشار پایین مورد استفاده قرار میگیرند. این لولهها سنگین هستند و جابجایی آنها کار آسانی نیست. علاوه بر این، مقاومت چندانی در برابر مواد شیمیایی خورنده ندارند. با این حال، هزینه نگهداری از آنها کم است و طول عمری حدود ۳۵ تا ۵۰ سال دارند.
بیشتر بخوانید: معرفی ۶ بهترین اتو لوله کشی در جهان + مشخصات
لولههای بتنی در اندازههای قطر ۴۰۰ تا ۲۴۰۰ میلیمتر تولید میشوند. آنهایی که قطر کمتر از ۶۰۰ میلیمتر دارند، معمولاً از نوع معمولی هستند و برای قطرهای بیشتر، از نوع مسلح که با میلگرد تقویت شدهاند، استفاده میشود.
لولههای بتنی معمولی بیشتر در سیستمهای لولهکشی با فشار کم و لولههای بتنی مسلح برای خطوط لوله با فشار بالا به کار میروند. کاربرد رایج این لولهها، معمولاً در انتقال فاضلاب است.

لوله داربستی
همانطور که از اسم این لولهها پیداست، لولههای داربستی برای جابهجایی مواد استفاده نمیشوند، بلکه در ساخت داربستهای ساختمانی به کار میروند. این لولهها دوام بسیار زیادی دارند و بسیار محکم و مقاوم هستند.

مدلهای مختلف لوله
لولهها را میتوان به شکلهای مختلفی گروهبندی کرد. یکی از معمولترین راهها، توجه به جنسی است که لوله از آن ساخته شده است. لولهها از مواد گوناگونی مثل فولاد، چدن، مس، آلومینیوم، پلاستیک (مانند PVC، پلیاتیلن و PPR) و مواد ترکیبی تولید میشوند. هر کدام از این مواد، خصوصیات ویژهای دارند که باعث میشود برای کارهای مشخصی مناسب باشند. برای نمونه، لولههای فولادی به خاطر مقاومت زیاد، بیشتر در صنایع بزرگ و جاهایی که فشار لولهکشی بالا است به کار میروند. در مقابل، لولههای پلاستیکی به دلیل سبکی و مقاومت در برابر زنگزدگی، معمولاً در لولهکشی خانهها و برای آبیاری مزارع استفاده میشوند. علاوه بر جنس، میتوان لولهها را بر پایه روش ساخت (مثلاً درزدار یا بدون درز)، سایز، ضخامت، استانداردهای تولید و همچنین نوع مصرف نهایی نیز دستهبندی نمود.
انواع لوله عبارتند از لوله پی وی سی، لوله پلی اتیلن، لوله مانیسمان، لوله کاروگیت، لوله استیل، لوله گالوانیزه، لوله مسی، لوله چدنی، لوله آزبست سیمانی، لوله بتنی، لوله داربستی و … که در ادامه هر یک از این مدلها را مفصلتر بررسی کردهایم.
کاربرد انواع لوله
لولهها مانند شاهرگهای حیاتی در صنعت و ساختمانسازی عمل میکنند و وظیفه جابهجایی مایعات، گازها و مواد گوناگون را بر عهده دارند. از شبکههای آب و فاضلاب گرفته تا صنایع بزرگ نفت و گاز، لولهها بخش اصلی بسیاری از فرآیندها هستند. انتخاب لوله مناسب برای هر کار، به مواردی مانند جنس لوله، میزان فشار، دمای محیط، نوع ماده در حال انتقال و قوانین ایمنی بستگی دارد. در این بخش، انواع لوله و کاربردهای آنها را مرور میکنیم تا شما را در انتخاب گزینه درست برای پروژه خود یاری کنیم.
کاربرد انواع لولهها بر اساس جنس لوله
لولههای فولادی: به خاطر استحکام زیاد و توانایی تحمل فشار و دمای بالا، در صنایع بزرگ، پالایشگاهها، نیروگاهها و همچنین در مسیرهایی که سیالات با فشار زیاد جریان دارند، بسیار استفاده میشوند.
لولههای مسی: چون در برابر زنگزدگی مقاومند، گرما را به خوبی منتقل میکنند و خاصیت ضد میکروبی دارند، بیشتر در سامانههای گرمایش و سرمایش و نیز برای لولهکشی آب مصرفی خانگی به کار میروند.
لولههای چدنی: به دلیل تحمل بالای آنها در مقابل ضربه و ساییدگی، معمولاً در شبکههای دفع فاضلاب و در مسیرهای لولهکشی با فشار کم مورد استفاده قرار میگیرند.
لولههای پلاستیکی (مانند PVC، پلیاتیلن و PPR): چون سبک هستند، در برابر خوردگی مقاومند، نصبشان راحت است و قیمت مناسبی دارند، در آبرسانی ساختمانها، کشاورزی و همچنین صنایع غذایی کاربرد فراوانی دارند.
لولههای کامپوزیتی: از ترکیب دو یا چند ماده ساخته میشوند و معمولاً ویژگیهای مواد به کار رفته در آنها را با هم دارند. برای نمونه، لولههای کامپوزیتی FRP (فیبر تقویتشده با رزین) به خاطر مقاومت بسیار خوب در برابر خوردگی و وزن سبک، در صنایع شیمیایی و برای انتقال مایعات خورنده استفاده میشوند.
انواع لولهها براساس کاربرد
صنعت نفت و گاز: برای جابهجایی نفت و گاز از لولههای فولادی با پوشش داخلی استفاده میشود. همچنین برای انتقال مایعات اسیدی و بازی، لولههای آلیاژی به کار میروند که در برابر خوردگی مقاوم هستند.
صنایع غذایی و داروسازی: در این بخش برای پیشگیری از آلودگی محصولات، از لولههای استیل ضدزنگ استفاده میکنند.
شبکههای آبرسانی: لولههایی از جنس PVC، پلیاتیلن و چدن برای رساندن آب آشامیدنی و نیز دفع فاضلاب مورد استفاده قرار میگیرند.
سیستمهای گرمایش و سرمایش: برای انتقال مایع گرم یا سرد، لولههای مسی، فولادی و پلیاتیلن به کار برده میشوند.
صنایع شیمیایی: در این محیطها از لولههای کامپوزیتی، فولادی با پوشش داخلی و نیز لولههای پلاستیکی مقاوم در برابر مواد شیمیایی استفاده میشود.
انواع لولهها بر اساس ویژگیهای خاص
لولههای ضد خوردگی: این لولهها از موادی ساخته میشوند که در برابر خوردگی مقاوم هستند؛ مانند استیل ضدزنگ، برخی آلیاژهای ویژه و لولههایی که با پوششهای محافظتی پوشانده شدهاند. از این لولهها معمولاً برای جابهجایی مایعات و سیالات خورنده استفاده میشود.
لولههای سبک و قابل انعطاف: لولههایی از جنس پلیاتیلن یا PVC که وزن کمی دارند و به راحتی خم میشوند. این ویژگی باعث میشود نصب آنها در فضاهای تنگ و مسیرهای پیچیده آسان باشد.
لولههای عایقدار: این لولهها با یک لایه عایق حرارتی پوشانده شدهاند. هدف اصلی آنها جلوگیری از هدررفت انرژی در سیستمهای گرمایش و سرمایش است.
لولههای تحمل فشار بالا: این لولهها از فولاد ضخیم ساخته میشوند و برای انتقال سیالاتی که فشار بسیار زیادی دارند، طراحی شدهاند.
با توجه به این توضیحات، انتخاب لوله مناسب برای هر کار، نیازمند دقت و بررسی شرایط مختلف آن پروژه است. با در نظر گرفتن این عوامل و همچنین گرفتن راهنمایی از افراد باتجربه، میتوانید مناسبترین نوع لوله را برای کار خود انتخاب کنید.
کدام یک از انواع لوله بهتر هستند؟
در این مطلب، انواع لولهها و ویژگیهای مثبت و منفی آنها را بررسی کردیم و کاربردهای هر نوع را بیان نمودیم. در پایان به این پرسش میرسیم که کدام نوع لوله بهتر است؟
پاسخ به این پرسش به شرایط مختلفی مانند جنس سیال، فشار و دمای آن، هزینه و موارد دیگر بستگی دارد.
به طور کلی، لولههای فلزی به خاطر استحکام و عمر طولانی، برای کارهایی که فشار و دمای بالا دارند — مانند انتقال آب و گاز در فشار زیاد — مناسبتر هستند. اما این لولهها وزن بیشتری نسبت به لولههای پلاستیکی دارند و همچنین ممکن است در برابر خوردگی و زنگزدگی آسیبپذیرتر باشند.
لولههای پلاستیکی به دلیل سبکی، مقاومت در برابر خوردگی و قیمت مناسب، معمولاً برای کارهایی با فشار و دمای پایین — مانند انتقال آب و گاز در فشار کم — گزینه بهتری هستند. همچنین در فضاهای محدود مانند انتقال فاضلاب در ساختمانها، کاربرد بیشتری دارند.
در نهایت، انتخاب بهترین نوع لوله به نیازهای شما بستگی دارد؛ اما در ادامه چند نکته کلیدی برای انتخاب لوله مناسب را مرور میکنیم:
**جنس سیال:** نوع سیالی که از لوله عبور میکند، بسیار مهم است. مثلاً برای آب آشامیدنی باید از لولههای مقاوم در برابر خوردگی و زنگزدگی استفاده کرد.
**فشار و دمای سیال:** برای سیالات با فشار و دمای بالا، لازم است لولههایی انتخاب شوند که در برابر این شرایط مقاوم باشند.
**هزینه:** هزینه نیز عامل مهمی است. لولههای فلزی معمولاً قیمت بیشتری نسبت به لولههای پلاستیکی دارند.
با در نظر گرفتن این موارد، میتوانید لوله مناسب برای کار خود را انتخاب کنید. به نظر شما کدام نوع لوله بهتر است؟ پرسشها و دیدگاههای خود را با ما در میان بگذارید.
سوالات متداول
لولههای بتنی در چه اندازههایی تولید میشوند؟
این لولهها معمولاً در قطرهای ۴۰۰ تا ۲۴۰۰ میلیمتر ساخته میشوند. لولههایی با قطر کمتر از ۶۰۰ میلیمتر اغلب به صورت معمولی و بدون آرماتور ساخته میشوند، اما برای قطرهای بیشتر از آن، معمولاً از میلگرد برای مسلح کردن و استحکام بخشیدن به لوله استفاده میکنند.
لولهها از نظر جنس به چند دسته تقسیم میشوند؟
بر اساس جنس، لولهها به دو گروه اصلی فلزی و غیرفلزی طبقهبندی میشوند.
هنگام انتخاب لوله مناسب، باید به چه نکاتی دقت کنیم؟
در زمان انتخاب لوله، باید به نوع سیال (مادهای که در لوله جریان دارد)، فشار و دمای آن و همچنین هزینههای مربوط توجه ویژهای داشته باشید.