موسیقی را میتوان از جنبههای گوناگونی تحلیل و درک کرد. یکی از این جنبهها، به ساختار و ویژگیهای یک قطعه موسیقی توجه دارد که به آن فرم موسیقی گفته میشود. اما فرم در موسیقی دقیقاً چه مفهومی دارد؟ در ادامه میتوانید پاسخ این پرسش را در وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام مطالعه کنید.
فرم در موسیقی به چه معناست؟
در دانش موسیقی، منظور از فرم، چارچوب و ساختار درونی یک آهنگ است. کلمه «فرم» در واقع به معنای قالب یا شکل کلی اثر است. فرم موسیقی با تقسیم کردن قطعه به بخشهای کوچکتر، به توصیف و تحلیل آن کمک میکند.
فرم در مقابل محتوای موسیقی قرار میگیرد. هر آهنگ از یک الگوی مشخص پیروی میکند که ایدهها و احساسات آهنگساز درون آن قالب ریخته میشود. هر فرم موسیقی از بخشهایی تشکیل شده که در ارتباط با کل اثر معنا پیدا میکنند و با یکدیگر پیوند دارند. در سیر تاریخ موسیقی کلاسیک غربی، قالبهای گوناگون و زیادی پدیدار شدهاند.
مفهوم شکل و هیئت ظاهری یک کار
هر اثر هنری دارای یک چهارچوب، ساختار یا قالبی است که هنرمند محتوای کارش را در آن میریزد. به بیان ساده، فرم (که به شکل و ظاهر یک اثر اشاره دارد) در مقابل محتوا (یعنی مواد و مفاهیمی که با نظمی خاص درون آن شکل چیده شدهاند) قرار میگیرد.
این موضوع را بهتر بشناسید با مطالعه مفهوم آنسامبل در موسیقی.
هر اثر هنری از بخشهای کوچکی تشکیل شده که هر کدام با بخش دیگر و همچنین با کل اثر، ارتباطی خاص و منحصر به فرد دارند.
توصیه میکنیم حتماً مقاله مفهوم رزونانس در موسیقی را مطالعه کنید.
وقتی از فرم در موسیقی صحبت میکنیم، بسته به زمینه بحث، معانی کمی متفاوتی از آن برداشت میشود. در بررسی این موضوع باید گفت که موسیقی فقط انباشتی از صداها روی هم نیست، بلکه از اجزای منظم و هدفمندی تشکیل شده که در مجموع، روابطی دقیق، ظریف و گاه پنهان با یکدیگر دارند و با همکاری هم هدف مشخصی را دنبال میکنند. به این معنا که هر بخش، سهمی در نزدیک کردن موسیقی به هدف آهنگساز بر عهده دارد.
در این نگاه، فرم چنان با خود موسیقی درآمیخته و از آن جدا نشدنی است که واقعاً نمیتوان یکی را بدون حضور دیگری تشخیص داد. حتی در یک جمله ساده موسیقی، عواملی مانند ریتم، الگوی ریتم، فاصلههای صوتی، روابط زیر و بمی نتها، بافت و در یک کلام، فرم، همگی با هم احساس میشوند.
فرم به طور عام در هنرها با دو معنای متفاوت کاربرد دارد:
۱ – قالبهای شناختهشده برای بیان؛ مانند غزل در شعر فارسی یا سونات در موسیقی غربی.
۲ – ویژگیهای ساختاری یک اثر هنری؛ مانند هماهنگی میان بخشهای گوناگون و چینش درست اجزا برای ایجاد فراز و فرود و نقطه اوج.
فرم — که میتوان آن را همان قالب نامید — در همه رشتههای هنری تقریباً معنایی یکسان دارد. به چهارچوبی که هنرمند اثر خود را در آن میآفریند، فرم آن اثر گفته میشود.
همانطور که پیشتر گفته شد، فرم در موسیقی دقیقاً دو معنای مشخص دارد و گاهی نیز به معنای کلی به کار میرود. اما فرم در نگاه تخصصی موسیقی به سه موضوع ویژه میپردازد. این سه عنصر را میتوان در دیگر هنرها نیز گسترش داد.
برای یادگیری پیشرفته، به آخرین سازی که در ارکستر سمفونی مورد استفاده قرار گرفت مراجعه کنید.
آن سه عنصر به قرار ذیل هستند:
۱- تکرار
۲- گوناگونی
۳- هماهنگی
این سه بخش مهم، یکدیگر را کامل میکنند و هر کدام نقش ویژهای در یک قطعه موسیقی ایفا میکنند.