شناسایی سازها یکی از رشتههای مهم در مطالعه موسیقی است. این حوزه جایگاه ویژهای در دنیای موسیقی دارد و پیشینه تاریخی طولانی دارد. اگر دوست دارید بدانید که دانش شناسایی سازها چه تعریفی دارد، در چه زمینههایی کاربرد دارد و سیر تاریخی آن چگونه بوده، در این نوشته از وبلاگ مدیر تولز همراه ما بمانید.
سازشناسی چیست؟
سازشناسی که با نام ارگانولوژی نیز شناخته میشود، دانش بررسی و دستهبندی سازهای موسیقی است. به کسانی که در این زمینه تخصص دارند، سازشناس یا ارگانولوژیست گفته میشود. در این رشته، همهی جنبههای مختلف یک ساز مانند تاریخچهی آن، ساختمان ساز و چگونگی ایجاد صدا مورد مطالعه قرار میگیرد. سازشناسی تا حدی به برخی رشتههای دیگر مانند موسیقیشناسی قومی شباهت دارد، ولی در عین حال هویت مستقل و ویژهی خود را حفظ کرده است.
تاریخچه علم سازشناسی چیست؟
قرن ۱۶؛ نخستین آثار سازشناسی
قدیمیترین نوشتهها دربارهٔ شناخت سازهای موسیقی در غرب، به سده شانزدهم میلادی بازمیگردد. این مطالب در دو کتاب مهم دیده میشوند. کتاب اول با نام «Musica getuscht und ausgezogen» اثر سباستین ویردونگ است که هم آهنگساز بود و هم دربارهٔ سازهای موسیقی تحقیق میکرد. کتاب دوم با عنوان «Musica instrumentalis deudsch» را مارتین آگریکولا نوشته است؛ او نیز آهنگسازی در دوره رنسانس و متخصص در زمینه سازها بود. جالب است که هر دو این نویسندگان، آلمانی بودند.
قرن ۱۷
یکی از برجستهترین متخصصان ساز در سده هفدهم، مایکل پراتوریوس بود. او آهنگساز و پژوهشگر موسیقی اهل آلمان به شمار میرفت. کتاب سهجلدی او با عنوان «Syntagma musicum» به مرجعی ارزشمند برای شناخت سازهای دوره رنسانس تبدیل شده است.
قرن ۱۸ و ۱۹
در سدههای هجدهم و نوزدهم، دانش بررسی سازهای موسیقی پیشرفت چشمگیری نداشت. در آن دوره کمتر کسی به موضوع سازشناسی توجه میکرد و پژوهش قابل توجهی در این زمینه انجام نشد. اما در اواخر قرن نوزدهم وضعیت کمی تغییر کرد. وقتی کاشفان و جهانگردان با سازهای مردمان گوناگون به اروپا بازگشتند، مجموعههای بزرگی از این سازها گردآوری شد. این اتفاق باعث شد دوباره اشتیاق به مطالعه سازها زنده شود و فعالیتها در حوزه سازشناسی رونق بگیرد.
قرن ۲۰؛ ایجاد طبقهبندی سازها
در سده بیستم، یک متخصص موسیقی آلمانی به نام کورت زاکس، با تلاشهای فراوانش به یکی از پایهگذاران اصلی سازشناسی مدرن تبدیل شد. او دو کتاب با اهمیت در این زمینه نوشت: یکی “Real-Lexicon der Musikinstrumente” در سال ۱۹۱۳ و دیگری “The History of Musical Instruments” در سال ۱۹۴۰.
علاوه بر نوشتن کتاب، زاکس به همراه اریش مورتیز فون هورن بوستل، یک روش منظم برای دستهبندی سازهای موسیقی پدید آورد. این روش که به سیستم طبقهبندی هورن بوستل ـ زاکس شهرت دارد، برای نخستین بار در سال ۱۹۱۴ معرفی شد. در این سیستم، سازها در چهار گروه اصلی قرار میگیرند:
– آیدیوفونها (idiophones): سازهایی که با لرزش بدنهٔ خود صدا ایجاد میکنند.
– ممبرافونها (membranophones): سازهایی که صدا از طریق لرزش یک پوسته یا پوست تولید میشود.
– آکوردفونها (chordophones): سازهایی که در آنها صدا بر اثر لرزش سیم به وجود میآید.
– آئروفونها (aerophones): سازهایی که تولید صدا در آنها از طریق لرزش هوا انجام میشود.
بعدها در سال ۱۹۴۰، گروه دیگری به نام الکتروفونها (electrophones) نیز به این مجموعه اضافه شد. این گروه شامل سازهایی است که صدا به صورت الکترونیکی در آنها تولید میشود.