موسیقی حماسی معمولاً در موقعیتهای رزمی و جنگی کاربرد دارد. از دیرباز، این سبک موسیقی برای بالا بردن روحیه جنگجویان و ایجاد انگیزه در آنان استفاده میشده است. در این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، سازهای مهم و پرکاربرد در موسیقی حماسی ایران معرفی و بررسی شده است. پیشنهاد میکنیم تا پایان این مطلب با ما همراه بمانید.
سازهای پر کاربرد موسیقی حماسی ایران
دهل
دهل یک ساز کوبهای پرطنین است که در مناطق مختلف ایران، بهویژه در روستاها، با سرنا همراهی میشود. نوازنده این ساز، طنابی از روی شانههایش عبور میدهد و دهل را از گردنش آویزان میکند. سپس با دو چوب مخصوص، بر سطح آن ضربه میزند.
برخی میگویند که نوک یکی از این چوبها، به یک گلوله پارچهای ختم میشود. معمولاً برای نواختن دهل، از یک چوب ضخیمتر به نام «چنگال» در یک سمت و از یک چوب نازکتر به نام «دیرک» در سمت دیگر استفاده میشود.
نکته جالب در مورد دهل این است که نحوه نواختن آن در هر منطقه از ایران، شکل و سبک خاص خودش را دارد و در هر گوشه از کشور، این ساز به شیوهای منحصربهفرد نواخته میشود.
نقاره
ساز کوبهای قدرتمندی که در گذشته با صدای مهیبش، سربازان را به میدان نبرد هدایت میکرد. نقاره در واقع از دو طبل تشکیل شده که یکی از دیگری کوچکتر است و هر دو به وسیله یک نوازنده با دو چوب نواخته میشود.
در این ساز، طبل بزرگتر صدای بم و عمیق ایجاد میکند و طبل کوچکتر صدای زیر و تیزتری دارد. بدنه این طبلها معمولاً از جنس مس یا سفال ساخته میشود و روی آنها را با پوست گاو یا گوسفند میپوشانند. نواختن نقاره معمولاً به صورت ایستاده انجام میشود و برای این کار از پایه مخصوصی استفاده میکنند.
کرنا
کرنا از قدیمیترین سازهای بادی ایران به شمار میرود و در دسته سازهای دارای زبانه قرار میگیرد. پژوهشگران و باستانشناسان با یافتن آثار و اشیایی در گورهای دوره هخامنشی، قدمت این ساز را دستکم ۲۵۰۰ سال برآورد کردهاند.
هرودوت، تاریخنگار یونان باستان، نوشته است: «در زمان کورش بزرگ، سپاهیان با صدای شیپور حاضر باش، رهسپار میدان جنگ میشدند.» همچنین استرابون، مورخ دیگر یونانی، با اشاره به آموزشهای شاهزادگان و اشرافزادگان هخامنشی مینویسد: «هر روز پیش از برآمدن آفتاب، جوانان با نواختن کرنا به تمرینات رزمی فراخوانده میشدند. مربان، پسران را به گروههای پنجاه نفری بخش میکردند و سرپرستی هر گروه را به یکی از پسران شاه یا بزرگان میسپردند.»
از این رو مشخص میشود که کرنا در گذشته برای اطلاعرسانی، مراسم جشن و در میدانهای نبرد استفاده میشده است.
سند مهم دیگر، یک شیپور فلزی از جنس مفرغ است که در سال ۱۳۳۶ خورشیدی (۱۹۵۷ میلادی) از آرامگاه داریوش سوم کشف شد و امروزه در موزه تخت جمشید در استان فارس نگهداری میشود.
این شیپور به کرنای هخامنشی معروف است. با توجه به مدارک تاریخی و یافتههای باستانشناسی، به نظر میرسد خاستگاه اصلی این ساز، منطقه فارس در جنوب ایران بوده است.