سازهایی مانند گیتار، تار و سهتار که سیم دارند، در گروه سازهای مضرابی قرار میگیرند. اما شاید ندانید که در میان این سازها، سازی به نام دوتار نیز وجود دارد. این ساز، همانطور که از نامش پیداست، تنها دو سیم دارد و با ناخن نواخته میشود. در این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، بیشتر با ساز دوتار آشنا خواهید شد.
برای گسترش دانش خود، به مقاله مارک نافلر، گیتاریست تحسین شده بریتانیایی سر بزنید.
برای مطالعه بیشتر، به آشنایی با انواع صدای مردان سری سر بزنید.
دوتار ،سازی با فقط دو تار
دوتار یک ساز ایرانی است که با زخمه زدن به صدا درمیآید. همانطور که از نامش پیداست، این ساز دو سیم یا تار دارد. نوازندگان معمولاً به جای مضراب، با ناخنهای خود به سیمها زخمه میزنند. شکل کاسهٔ دوتار شبیه گلابی است و دستهای بلند دارد. روی دستهٔ آن معمولاً ۱۷ تا ۲۰ دستان (پرده) بسته میشود.
البته در بعضی مناطق جنوب ایران، دوتارهای محلی وجود دارند که بدون دستان هستند. رویهٔ کاسهٔ ساز از چوب ساخته شده است. دوتار دقیقاً دو سیم دارد و به همین دلیل به این نام خوانده میشود. این دو سیم با فاصلههای صوتی متفاوت نسبت به هم کوک میشوند.
دوتار، یک ساز موسیقی است که تنها دو سیم دارد.
تاریخچه
دوتار یکی از سازهای خیلی مهم در موسیقی محلی خراسان شمالی به شمار میرود. هنر دوتارنوازی و بخشیگری در این منطقه، به عنوان یک گنجینه ملی ایران در سازمان جهانی یونسکو ثبت شده است.
در نوشتههای قدیمی مربوط به موسیقی ایران، گاهی به این ساز تنبور یا تمبور هم گفته شده است. دوتار از سازهای رایج در ایران باستان بوده و هنوز هم در بعضی از مناطق کشور نواخته میشود. این ساز چند هزار سال پیشینه دارد و از دسته سازهای زهی است که با زخمه زدن انگشتان دست به صدا درمیآید.
امروزه دوتار بیشتر در شمال و شرق خراسان، مناطق ترکمننشین و کتول در استان گلستان و همچنین شرق مازندران دیده میشود. به این ترتیب میتوان گفت قلمرو اصلی رواج این ساز، شمال شرق ایران است.
ساختمان ساز
دوتار کاسهای به شکل گلابی و دستهای بلند دارد که روی آن دو سیم (یا دو تار) قرار گرفته است. دستهی ساز حدود ۶۰ سانتیمتر و طول کل آن نزدیک به یک متر است. بخش کاسهی گلابیشکل را معمولاً از چوب درخت شاهتوت میسازند و دستهاش را از چوب زردآلو یا گردو درست میکنند. در گذشته به جای سیمهای فلزی از رشتههای ابریشم استفاده میشد.
توصیه میکنیم این مطلب مهتا شهیدیان مدرس گیتار کلاسیک، پاپ و فلامنکو را حتماً بخوانید.
تکنیک نواختن
نواختن دوتار به این شکل است که ابتدا سیمها را بدون مضراب میکِشند و سپس با حرکت دادن انگشتان به سمت پایین و بالا، صدا ایجاد میکنند. در این روش، تقریباً از همه انگشتان دست برای نواختن استفاده میشود.
سرشناسترین نوازندگان پیشین دوتار
از میان نوازندگان نامدار و قدیمی دوتار میتوان این افراد را نام برد: حاج قربان سلیمانی، استاد نظرمحمد سلیمانی، عباسقلی رنجبر، نظرلی محجوبی، محمدحسین یگانه و الیاقلی یگانه. همچنین از نوازندگان مطرح امروزی نیز میتوان به دکتر مجید تکه، علیرضا سلیمانی و عثمان محمدپرست اشاره کرد.