هر قطعه موسیقی از بخشهای گوناگونی تشکیل میشود و هر بخش ارزش و جایگاه ویژه خود را دارد. پیشدرآمد نیز یکی از بخشهای مهم در اجرای موسیقی ایرانی به شمار میرود. اما چه کسی این بخش را به اجراهای موسیقی افزود؟ برپایه مدارک تاریخی، درویشخان را به عنوان کسی میشناسند که شکل امروزی پیشدرآمد را ابداع کرد. در این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، بیشتر با درویشخان آشنا خواهید شد.
درویش خان سرچشمه فرم امروزی پیش درآمد
درویشخان که نام اصلی او غلامحسین درویش بود، در سال ۱۲۵۱ خورشیدی در تهران به دنیا آمد. او از استادان بزرگ و شناختهشدهی موسیقی سنتی ایران در سالهای پایانی حکومت قاجار به شمار میرود و از چهرههای صاحب سبک و اثرگذار در موسیقی آن دوران بود.
آثار معروفی مانند تصنیف بهار دلکش، تصنیف ز من نگارم و چند قطعهی رنگ و پیش از او به یادگار مانده است. درویشخان رهبری ارکستر کنسرتهای انجمن اخوت را نیز بر عهده داشت که با پشتیبانی صفاعلی ظهیرالدوله برگزار میشد. او را از پایهگذاران و کسانی میدانند که فرم پیشدرآمد را در موسیقی ایرانی رواج دادند.
برای یادگیری پیشرفته، به روش صحیح مضراب زدن در سه تار مراجعه کنید.
پیش درآمد به زبان ساده
همانطور که میدانید، پیشدرآمد قطعهای است که در آغاز یک سمفونی نواخته میشود. در موسیقی ایرانی، پیشدرآمد یک قطعه ریتمیک است که پیش از درآمدِ یک دستگاه یا آواز اجرا میگردد و به همین دلیل به آن “پیشدرآمد” میگویند. این قطعه معمولاً در شروع یک اجرای موسیقی، به عنوان اولین بخش برنامه، نواخته میشود.
ابداع فرم پیشدرآمد
نخستین بار رکنالدین مختاری در انجمن زمزمه پیشنهاد کرد که قطعهای ریتمیک پیش از آغاز اصلی کنسرت اجرا شود. به تدریج موسیقیدانان نامداری مانند درویش خان احساس کردند که به الگوهای مشخصی برای پیشدرآمد نیاز است و برای رفع این نیاز، چند گونه پیشدرآمد در دستگاههای گوناگون پدید آوردند.
اگرچه واژهٔ پیشدرآمد پیش از دوران میرزا عبدالله و آقا حسینقلی نیز به کار میرفته و فرمهای مشابه آن در نوشتههای قدیمی موسیقی مانند آثار فارابی و ابن زیله نیز دیده میشود، اما تا پایان دوره قاجار این فرم رایج نبود و اجرای موسیقی معمولاً با تکنوازیهای مختلف آغاز میشد.
پیدایش پیشدرآمد به شکل امروزی آن را به رکنالدین مختاری و درویش خان نسبت میدهند. رکنالدین خان پس از تشکیل انجمن اخوت و رواج کنسرتهای موسیقی سنتی، قطعهای گروهی برای آغاز کنسرت معرفی کرد که پیشدرآمد نامیده شد.
پیش از درویش خان، پیشدرآمد آهنگ کوتاهی بود که از بخش درآمد فراتر نمیرفت. درویش خان پیشدرآمد را گسترش داد و آن را در تمام گوشههای آواز پرورش داد و به این ترتیب، آن را به قطعهای مستقل تبدیل کرد.
اگر به این موضوع علاقه دارید، تاریخچه ساخت اولین پیانو را از دست ندهید.
اهمیت پیش درآمد
یکی از دلایل مهم پیشدرآمد این است که برخلاف دیگر قالبهای معمول در موسیقی سنتی ایران — که در آنها موسیقی بیشتر نقش همراهیکننده با خواننده یا رقاص را دارد — پیشدرآمد به طور مشخص بر نوازندگان تمرکز دارد.
در صورت علاقهمندی، مطلب آشنایی با دیوان،ساز کردی را از دست ندهید.
اگر به این موضوع علاقه دارید، حتماً فرم در موسیقی به چه معناست؟ را بخوانید.
پیشدرآمد همیشه پیش از اجرای درآمد یک دستگاه یا آواز نواخته نمیشود؛ گاهی پیش از اجرای گوشههای دیگر نیز پیشدرآمدی ویژهی همان گوشه اجرا میگردد.
برای درک عمیقتر این موضوع، مطلب سیتار از سازهای زهی زخمهای موسیقی هندی را بخوانید.
علاوه بر پیشدرآمدهای فراوانی که توسط درویشخان و رکنالدین خان ساخته شدهاند، از دیگر آثار مشهور در این قالب میتوان به پیشدرآمد اصفهان ساختهی مرتضینیداوود و پیشدرآمد اصفهان از رضا محجوبی اشاره کرد. این دو قطعه به ترتیب الهامبخش موسیقی تیتراژ مجموعههای تلویزیونی هزار دستان و کیف انگلیسی بودهاند.
وفات
با توجه به این توضیحات، درویشخان را میتوان کسی دانست که پیشدرآمد را به شکل امروزیاش ابداع کرد. او در دوم آذر ماه سال ۱۳۰۵ در تهران از دنیا رفت.
روحش شاد و یادش گرامی.
در صورت علاقهمندی، مطلب آواز یا آهنگ دشتی چیست؟ را از دست ندهید.