حسن زیرک از خوانندگان برجسته موسیقی کردی است که امروزه جایگاه ویژهای در فرهنگ و هنر کردی دارد. این هنرمند نامی با اجرای بیش از هزار آهنگ، برای همیشه در یاد و خاطره مردم ماندگار شده است. زندگی او فراز و نشیبهای بسیاری داشته و در راه هنر، سختیهای زیادی را پشت سر گذاشته است. اگر علاقهمندید سرگذشت پرفراز و نشیب این خواننده بزرگ کرد را بدانید، در ادامه این نوشته از وبلاگ مدیر تولز همراه ما باشید.
تولد و کودکی حسن زیرک
حسن زیرک در هشتمین روز از ماه آذر سال ۱۳۰۰ در محله قلعه سردار شهر بوکان به دنیا آمد. وقتی فقط پنج سال داشت، پدرش را از دست داد. مادرش به تنهایی نمیتوانست از حسن و چهار فرزند دیگرش – دو پسر و دو دختر – نگهداری کند، به همین دلیل ناچار شد دوباره ازدواج کند.به خاطر مشکلات مالی خانواده، حسن از سنین کم مجبور به کار کردن شد و به شغلهایی مانند شاگردی و کارگری روی آورد. او هیچ وقت فرصت نکرد به مدرسه برود و تحصیل کند؛ اما اطرافیانش میگویند که با این حال خواندن و نوشتن بلد بود و حتی بعضی از ترانههایش را در لحظه میساخت و سپس روی کاغذ میآورد.علاقه او به آواز از هفت سالگی شروع شد و با صدای خوانندگان خوشصدا در بوکان آشنا بود. یکی از این افراد، خوانندهای یهودی به نام شنگه جو بود که میتوان او را نخستین استاد غیررسمی حسن دانست. همچنین او در دوران کودکی از محمدحسین خاتون صفیه و شیخ جعفر زنبیل نیز درسهای زیادی در زمینه آواز آموخت.
زندگی در بغداد
حسن زیرک مدت زمان زیادی در شهر بغداد زندگی کرد و در آنجا کارهای هنری بسیاری انجام داد. اما دلیل اصلی سفر او به بغداد چه بود؟
در جوانی، زیرک که در ایران به عنوان شاگرد راننده کار میکرد، یک بار در جاده بین سقز و بانه کنترل ماشین را از دست داد و بر اثر این حادثه، یک نفر جان خود را از دست داد. او در ابتدا بسیار ترسید و فرار کرد، اما پس از مدتی خودش را به قانون معرفی کرد و به زندان افتاد.
بعد از آزادی از زندان، برای اینکه بتواند زندگی خود را بگذراند، تصمیم گرفت به عراق و شهر بغداد برود.
سال ۱۳۲۶ بود که زیرک در یک مسافرخانه عراقی به نام «مسافرخانه شمال» کار میکرد. یک شب در حالی که آهنگى را آرام برای خودش زمزمه میکرد، به طور تصادفی علی مردان، خواننده مشهور کرد، در همان مسافرخانه بود. وقتی علی مردان صدای او را شنید، استعدادش را تشخیص داد و او را به رادیو بغداد معرفی کرد تا در آنجا کار کند. البته در مورد چگونگی این ماجرا شک و شبهه وجود دارد؛ زیرا جلال طالبانی هم ادعا کرده که او بوده که حسن زیرک را به رادیو بغداد معرفی کرده است.
در نهایت، به هر شکلی که بود، زیرک از سال ۱۳۳۲ در بخش کردی رادیو بغداد استخدام شد و توانست با استادان بزرگ موسیقی کرد مانند علی مردان، باکوری، طاهر توفیق و دیگران آشنا شود.
در سال ۱۳۳۷، او از بغداد به ایران بازگشت و مردم شهر بوکان از او استقبال چشمگیری کردند. پس از مدتی، تصمیم گرفت دوباره به عراق برگردد، اما به خاطر کودتایی که در بغداد رخ داد و وضعیت ناپایدار سیاسی، مجبور شد در ایران بماند.
فعالیتهای هنری حسن زیرک در ایران
از سال ۱۳۳۷ که رادیو کردی تهران شروع به کار کرد، حسن زیرک هم همکاری خود را با این رادیو آغاز نمود. برادران مفتیزاده که از مسئولان این رادیو بودند، احمد مفتیزاده را به همکاری دعوت کردند و او نیز حسن زیرک را به همراه خود آورد. در این رادیو، زیرک با نوازندگان بزرگی مانند حسین یاحقی، حسن کسایی، جلیل شهناز، جهانگیر ملک و احمد عبادی همکاری کرد و آواز خواند.
در سال ۱۳۴۱، پس از تعطیلی رادیو کردی تهران، حسن زیرک به رادیو کردی کرمانشاه رفت. در آنجا نیز با هنرمندان سرشناسی چون محمد عبدالصمدی، مجتبی میرزاده، بهمن پولکی، اکبر ایزدی و مرتضی صنعتی قصری همکاری داشت.
متأسفانه در اوج موفقیت هنری زیرک، به دلایل مختلفی او را از رادیو اخراج کردند و در سالهای ۱۳۴۱ و ۱۳۴۳ حقوقی به او پرداخت نشد. پس از اخراج، این هنرمند ناچار شد به رادیو کردی عراق برود تا شاید در آنجا بتواند دوباره کار کند؛ اما متأسفانه به مدت ۱۸ ماه در عراق زندانی و شکنجه شد.
پس از آزادی و بازگشت، بار دیگر در مرز ایران و عراق توسط ساواک دستگیر و به کرمانشاه منتقل شد. مدیران رادیو نیز هیچگاه موافقت نکردند که او دوباره به کار بازگردد. درنتیجه، این خواننده توانا مجبور شد در مراسم عروسی و جشنهای محلی برنامه اجرا کند.
سالهای پایانی و درگذشت
حسن زیرک در سالهای پایانی زندگیاش، روزهای سختی را پشت سر گذاشت و با درد و رنج زیادی دست و پنجه نرم کرد. او در آن سالها کمتر آواز میخواند و دیگر آن صدای گرم گذشته کمتر به گوش میرسید. گفته میشود که پیش از این، بیمار نبوده و مسمومیت او در شهر مهاباد رخ داده است. پس از این اتفاق، او مجبور شد از زادگاهش، اشنویه، به بوکان برود تا تحت درمان قرار گیرد. اما متأسفانه این هنرمند محبوب کرد، در پنجم تیرماه ۱۳۵۱، در اثر سرطان کبد – که گفته میشود بر اثر مسمومیت با زهر بوده – به شکلی نامعلوم از دنیا رفت و طبق خواسته خودش، در دامنه کوه نالشکینه به خاک سپرده شد.
ترانههای حسن زیرک:
وَرَۀ قوربان • عرقچین • ههوری لار • مهتاب و آرزو (که برای دخترش خوانده) • غریب ماوم (خودم را غلامت میکنم) • کرماشان • یالا شوفر • نورانی • کابوکه (کهبوکه) • دوباره شب آمد • گولدور منی گولدور (ترکی آذری، کردی سورانی – ضبطشده در تبریز) • لهسیلۀ قوربان هاواره • هو لیلی • بهناز • نوروز • کتانه • بارانه • خان باجی • مریم بوکانی • زارا • گوهره • نالشکینه • لێم زیز بووه • آمنه و آمنه • ریبوار و ریبوار (کردی – فارسی) • لای لای • آمان دکتر
ترانههای حسن زیرک به ترکی استانبولی :
ای میهن
نسرین
امان دکتر
بیا راننده
لیلا