گلسنگ ها را بیشتر بشناسید!
گلسنگ‌ها موجودات زنده‌ای هستند که از همکاری نزدیک یک قارچ و یک موجود زنده‌ی دیگر که توانایی ساختن غذا از نور خورشید را دارد، به وجود می‌آیند. این موجود معمولاً یک جلبک سبز یا یک نوع باکتری خاص به نام سیانوباکتریوم (جلبک سبز-آبی) است. در واقع، گلسنگ یک زندگی مشترک بین قارچ و جلبک است. جلبک با استفاده از نور خورشید برای خودش غذا می‌سازد و قارچ هم از بخشی از این غذا استفاده می‌کند.
گلسنگ‌ها بسیار کند رشد می‌کنند، اما در عوض می‌توانند در مکان‌های بسیار سختی مانند بیابان‌های خشک یا مناطق یخ‌زدهٔ قطب جنوب زندگی کنند. بسیاری از آنها روی سطح سنگ‌ها رشد می‌کنند و مواد معدنی سنگ را جذب می‌نمایند. این کار آنها به مرور زمان باعث شکستن و خرد شدن سنگ‌ها و در نهایت تبدیل آنها به خاک می‌شود.
اگر به ساختار گلسنگ نگاه کنید، می‌بینید که سلول‌های جلبک در میان توده‌ای از قارچ محبوس شده‌اند تا با هم گلسنگ را تشکیل دهند. سرعت رشد بعضی از گلسنگ‌ها بسیار کم و در حد تنها یک میلی‌متر در سال است. این گیاهان می‌توانند عمر بسیار طولانی داشته باشند و حتی تا ۴۰۰۰ سال هم زندگی کنند.
تخمین زده می‌شود که حدود ۲۰۰٬۰۰۰ گونه گلسنگ در جهان وجود دارد. آنها در همه جای کره زمین یافت می‌شوند و حتی می‌توانند در دمای بسیار سرد منفی ۶۰ درجه سانتی‌گراد هم زنده بمانند. بیشتر گلسنگ‌ها در خشکی و نزدیکی سواحل زندگی می‌کنند و تنها یک گونه از آنها است که در دریا یافت می‌شود.
پیکر گلسنگ ها
بدنه گلسنگ‌ها از چند لایه تشکیل شده است: یک لایه نازک و سخت در بالا که از ریشه‌های قارچ ساخته شده، یک لایه میانی که بیشتر شامل سلول‌های جلبک یا سیانوباکتری‌ها است، و یک لایه پایینی که ضخیم‌ترین بخش است و از توده‌های سست ریشه‌های قارچی تشکیل می‌شود. این لایه آخر ممکن است تا ۰.۵ میلی‌متر ضخامت داشته باشد و نقش مهمی در جذب و نگهداری آب ایفا می‌کند.
گلسنگ‌ها در واقع نوعی زندگی انگلی هستند، زیرا در این رابطه جلبک ممکن است سودی نبرد، چرا که قارچ بسیار سریع‌تر رشد می‌کند. شواهد زیادی وجود دارد که قارچ‌ها بر سوخت و ساز دیواره سلولی جلبک یا سیانوباکتری‌ها اثر می‌گذارند، به طوری که باعث ترشح قندها می‌شوند، اما از تشکیل زنجیره‌های قندی جلوگیری می‌کنند.
گلسنگ‌ها موجودات بسیار مقاومی هستند، چون می‌توانند به سرعت خشک شوند و به حالتی شبیه به خواب بروند. اما با کمی رطوبت، مثلاً با شبنم صبحگاهی، به سرعت آب جذب می‌کنند و فتوسنتز و رشد خود را از سر می‌گیرند. بسیاری از آنها در طول روز فقط یک ساعت یا کمتر فعال هستند، اما همین زمان کوتاه برای آنها کافی است. بیشتر گلسنگ‌ها روی سنگ‌های لخت در بیابان‌ها و حتی قطب جنوب رشد می‌کنند، بنابراین در جذب مواد مغذی بسیار کارآمد عمل می‌کنند. گاهی همین ویژگی باعث می‌شود که اگر مواد آلوده کننده سمی در محیط باشد، به سرعت جذب کنند و از بین بروند.
تولید مثل گلسنگ
گلسنگ‌ها با وجود این که از همکاری دو موجود زنده به وجود می‌آیند، در عمل مانند یک موجود واحد زندگی می‌کنند. آنها به دو روش اصلی تکثیر پیدا می‌کنند: یا تکه‌تکه می‌شوند و هر تکه به یک گلسنگ جدید تبدیل می‌شود، یا این که از طریق تشکیل «سوریدی» تولیدمثل می‌کنند. سوریدی‌ها در واقع رشته‌های باریک و سبکی هستند که به صورت گروهی ظاهر می‌شوند و به آسانی توسط باد، آب یا حیوانات کوچک جابه‌جا شده و در محیط پخش می‌شوند. این نوع از تولیدمثل، غیرجنسی محسوب می‌شود. اما گلسنگ‌ها روش جنسی نیز دارند که در آن، مانند برخی قارچ‌ها، ساختاری به نام اسکوکارپ تشکیل می‌دهند.
شکل انواع گلسنگ ها
• گلسنگ‌های پوسته‌ای: این نوع گلسنگ معمولاً روی پوست درختان در مناطق گرمسیری زندگی می‌کند و سطح آن مانند یک لایهٔ یکپارچه و فرورفته در پوست درخت به نظر می‌رسد.
• گلسنگ‌های برگی: شکل این گلسنگ‌ها شبیه برگ است و لبه‌های آنها دندانه‌دار می‌باشد. در واقع، این گلسنگ‌ها برگ واقعی ندارند، بلکه دارای زائده‌هایی هستند که برای دریافت نور بیشتر، از مرکز به سمت بیرون گسترش یافته‌اند.
• گلسنگ‌های بوته‌ای: این دسته از گلسنگ‌ها به شکل یک بوته کوچک روی زمین دیده می‌شوند و از یک نقطه مرکزی به سمت بالا یا اطراف آویزان شده‌اند.
گلسنگ‌ها موجودات زنده جالبی هستند که از همکاری قارچ و جلبک به وجود می‌آیند. آنها معمولاً روی سنگ‌ها، تنه درختان یا دیوارهای قدیمی رشد می‌کنند. گلسنگ‌ها شکل‌ها و رنگ‌های گوناگونی دارند؛ برخی به صورت پوسته‌های نازک و صاف، برخی شبیه برگ‌های کوچک و برخی دیگر به شکل شاخه‌های کوچک و پرمانند دیده می‌شوند. رنگ آنها نیز بسیار متنوع است و از سبز و خاکستری تا نارنجی و زرد متغیر است. گلسنگ‌ها هوای پاک را دوست دارند و در مکان‌هایی که آلودگی کمتری exists دارند، بهتر رشد می‌کنند. به همین دلیل، حضور آنها نشان‌دهنده هوای سالم است. این موجودات کوچک و مقاوم، با وجود ظاهر ساده خود، نقش مهمی در طبیعت ایفا می‌کنند و بخشی از زیبایی‌های جهان هستند.
کاربرد و خواص گلسنگ ها
گلسنگ‌ها تنوع زیادی دارند و یکی از منابع طبیعی باارزش به شمار می‌روند که هم به تغذیه جانوران کمک می‌کنند، هم در حفظ تعادل طبیعت نقش دارند و هم می‌توانند مواد سمی را جذب کنند. از گذشته‌های دور، این گیاه در طب سنتی بسیاری از کشورها به ویژه چین، جایگاه ویژه‌ای داشته و برای درمان بیماری‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است.
• گلسنگ در فرهنگ‌های گوناگون نام‌های مختلفی دارد و به طور کلی این ویژگی‌ها را دارا است:
کمک به بهبود آکنه و جوش صورت، کاهش التهاب پوستی، اثر ضدعفونی‌کنندگی برای درمان سریع زخم‌ها، کنترل خونریزی‌های شدید، کاهش التهاب دهان و گلو، بهبود برونشیت، کمک به درمان تومورهای سرطانی تیروئید، مقابله با ویروس سل، از بین بردن باکتری‌های استرپتوکوکی که باعث ایجاد جوش و آبسه در بدن می‌شوند، و همچنین دارای خواص ضد درد، ضد التهاب و ضد سرطان است.
بعضی از انواع گلسنگ حتی در تولید محصولاتی مثل دئودورانت و کفی کفش‌های ورزشی به کار می‌روند تا از ایجاد بوی بد جلوگیری کنند.
پژوهشگران امیدوارند در آینده از این گیاه مفید برای ساخت آنتی‌بیوتیک‌ها، کرم ضدآفتاب، لوازم آرایشی و حتی موادی برای دفع پرتوهای مضر استفاده کنند.
گلسنگ بیشتر در مناطق پرباران و مرطوب مانند شمال غربی اقیانوس آرام می‌روید و برخی از انواع آن برای تقویت سیستم ایمنی بدن مفید هستند.
خواص آنتی‌بیوتیکی گلسنگ باعث شده در درمان عفونت‌های تنفسی مانند عفونت سینوس‌ها، ذات‌الریه و گلو درد نیز استفاده شود.
این گیاه برای سرماخوردگی، عفونت‌های مجاری ادراری، کلیه و عفونت مثانه هم کاربرد درمانی دارد.
افرادی که به بیماری‌های مرتبط با ضعف سیستم ایمنی مانند HIV، خستگی مزمن یا تبخال مبتلا هستند نیز می‌توانند از فواید گلسنگ برای بهبود علائم بیماری خود بهره ببرند.
از آنجا که گلسنگ به تغییرات آب‌وهوایی و آلودگی بسیار حساس است، در بسیاری از شهرهای جهان از وضعیت آن به عنوان معیاری برای سنجش میزان آلودگی هوا استفاده می‌شود.
با وجود همه مزایای درمانی گلسنگ، متخصصان هشدار می‌دهند که خرید و مصرف آن باید زیر نظر پزشک و از مراکز معتبر باشد.
روش‌های مختلفی برای استفاده از این گیاه در درمان بیماری‌ها وجود دارد که باید از پزشک یاد گرفت، زیرا مصرف گلسنگ آلوده ممکن است باعث ورود سموم به بدن و به خطر افتادن سلامتی شود.