پدافند غیرعامل به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که بدون استفاده از سلاح و بهره‌گیری از ابزارهای نظامی، از جان انسان‌ها، ساختمان‌ها، تاسیسات و تجهیزات مهم در برابر تهدیدات و حملات دشمن محافظت می‌کند.
هدف اصلی این اقدامات، کاستن از آسیب‌پذیری و افزایش پایداری در مواقع بحرانی مانند جنگ یا حوادث طبیعی است. در واقع، پدافند غیرعامل مانند یک سپر نامرئی عمل می‌کند و با استفاده از روش‌های ساده و کم‌هزینه، خسارات احتمالی را به حداقل می‌رساند.
نمونه‌های ساده آن عبارتند از:
* استفاده از رنگ‌های استتار (رنگ‌آمیزی هم‌رنگ با محیط) برای پنهان‌کردن ساختمان‌ها
* ساخت پناهگاه‌های ایمن
* پخش‌کردن و جابجایی مراکز مهم و حساس
* آموزش همگانی برای واکنش درست در شرایط اضطراری
به زبان ساده، پدافند غیرعامل یعنی «آماده بودن و مراقبت کردن» قبل از آن که حادثه‌ای رخ دهد. این کار باعث می‌شود حتی اگر حملهای صورت بگیرد، کشور بتواند به زندگی عادی و خدمات‌رسانی خود ادامه دهد و مردم در امان باشند.
پدافند غیر عامل چیست؟
پدافند غیرعامل به مجموعه کارهایی گفته می‌شود که برای دفاع انجام می‌دهیم، اما بدون نیاز به سلاح و جنگ‌افزار. با انجام این اقدامات، می‌توان از خسارت دیدن ساختمان‌ها، تجهیزات مهم و مراکز حیاتی جلوگیری کرد یا حداقل، آسیب‌های مالی و جانی را تا حد امکان کم کرد.
به بیان دیگر، پدافند غیرعامل یعنی اینکه در زمان بحران، آسیب‌پذیری را کاهش دهیم، بدون اینکه از روش‌های نظامی استفاده کنیم و فقط با کمک فعالیت‌های مدیریتی، فنی و غیرنظامی این کار را انجام دهیم.
در پدافند غیرعامل، همه می‌توانند نقش داشته باشند: سازمان‌ها، نهادهای مختلف، صنایع و حتی مردم عادی. در حالی که در پدافند عامل — مثل سیستم‌های ضد هوایی یا هواپیماهای رهگیر — فقط نیروهای مسلح مسئول هستند.
در مورد شبکه‌های توزیع، پدافند غیرعامل به مجموعه راهکارهای پیشگیرانه‌ای گفته می‌شود که با اجرای آن‌ها، اطمینان شبکه بیشتر شده و در شرایط بحرانی، خسارت کمتری وارد می‌شود. نمونه‌هایی از این اقدامات شامل مقاوم‌سازی پایه‌ها، نصب اسپیسر و مواردی از این دست است.
معنی پدافند
دفاع به معنای محافظت از جان مردم، تأمین امنیت آن‌ها، و حفظ مرزهای کشور و استقلال ملی در هر شرایطی و در برابر هرگونه حمله و تجاوز است. (احمرلویی، ۱۳۸۹، ص۱۳)
از نظر ریشه‌شناسی، واژهٔ پدافند از دو بخش «پد» و «آفند» تشکیل شده است. در زبان فارسی، «پد» یا «پاد» پیشوندی است که معنای «مقابل، ضد و دنباله» دارد و وقتی قبل از کلمه‌ای قرار می‌گیرد، معنای آن را برعکس می‌کند. واژهٔ «آفند» نیز به معنی «نبرد، جنگ و دشمنی» است. (دهخدا، ۱۳۷۳)
پدافند به دو دستهٔ اصلی تقسیم می‌شود: پدافند عامل و پدافند غیرعامل.
پدافند عامل به دفاعی گفته می‌شود که در آن از سلاح، تجهیزات نظامی و روش‌های جنگی برای مقابله با دشمن و از کار انداختن نیروها و ادوات مهاجم استفاده می‌شود. (نیازی‌تبار، ۱۳۸۷، ص ۱۵)
به بیان دیگر، پدافند شامل هر اقدامی است که با استفاده از امکانات موجود، برای جلوگیری از پیشروی دشمن و مقاومت در برابر آن انجام می‌شود. هر عملی که در آن پایداری و مقاومت دیده شود، نوعی پدافند محسوب می‌شود و به دو شکل عامل و غیرعامل وجود دارد.
پدافند عامل یعنی استفادهٔ مستقیم از جنگ‌افزارها برای خنثی کردن یا کاهش تأثیر حملات هوایی، زمینی، دریایی، نفوذ خرابکارانه یا عملیات تروریستی دشمن روی اهداف مورد نظر.
انواع حملات شناخته‌شده عبارت‌اند از:
حملهٔ زمینی، حملهٔ هوایی با هواپیما، حملات موشکی، سلاح‌های اتمی، موشک‌های دقیق و نفوذی، بمب‌های هواسوخت و بمب‌های الکترومغناطیسی.
تعریف دیگر از پدافند غیر عامل
پدافند غیرعامل به مجموعه کارهایی گفته می‌شود که بدون استفاده از سلاح و جنگ‌افزار، باعث می‌شود کشور در برابر تهدیدهای دشمنان مقاوم‌تر شود. این اقدامات امنیت را بالا می‌برد، از آسیب‌پذیری می‌کاهد، فعالیت‌های ضروری جامعه را در شرایط سخت حفظ می‌کند و به مدیریت بهتر بحران کمک می‌رساند.
به بیان دیگر، پدافند غیرعامل شامل برنامه‌ریزی‌ها و آماده‌سازی‌هایی است که در زمان آرامش و صلح انجام می‌شود. امروزه مردم به خدمات گوناگونی نیاز دارند و خواستار زندگی در محیطی امن، آرام و راحت در شهرها هستند. بنابراین، مهم‌ترین هدف پدافند غیرعامل، ایمن‌سازی زیرساخت‌های حیاتی و کم‌کردن آسیب‌پذیری آن‌ها در برابر تهدیدهاست. این امر باید با برنامه‌ریزی دقیق و طراحی مناسب، به بخشی ثابت از توسعه پایدار کشور تبدیل شود. همچنین برای بهبود زیرساخت‌های موجود، نیاز به بازنگری و مهندسی مجدد است.
پدافند غیرعامل به دو دستهٔ پدافند سخت و پدافند نرم تقسیم می‌شود (دکا،۱۳۷۴، ص۲۴). پدافند سخت شامل اقدامات فیزیکی و مهندسی، مانند پیشگیری، پیش‌بینی و کاهش خطرات است. پدافند نرم نیز به استفاده از راهبردها و روش‌هایی می‌پردازد که شامل برنامه‌ریزی، آماده‌سازی سیستم‌ها و سازمان‌ها می‌شود.
موارد مهم در اجرای پدافند غیر عامل
در طبیعت، بسیاری از موجودات زنده توانایی پنهان شدن در محیط اطراف خود را دارند. این توانایی که به آن استتار می‌گویند، به آن‌ها کمک می‌کند تا از دید دشمنان پنهان بمانند یا برای شکار بهتر از آن استفاده کنند. اختفا و پنهان‌کاری، یکی از راهکارهای مهم برای در امان ماندن از خطرات است. گاهی نیز از پوشش و ظاهری فریبنده برای گمراه کردن دیگران استفاده می‌شود تا حقیقت پشت آن پنهان بماند.
یکی از روش‌های مقابله با دشمن، ایجاد تفرقه و پراکندگی در صفوف آن‌هاست. با این کار، قدرت آن‌ها کاهش می‌یابد و غلبه بر آن‌ها آسان‌تر می‌شود. از سوی دیگر، برای محافظت از خود در برابر تهدیدات، باید به فکر مقاوم‌سازی و ایجاد استحکامات بود. این کار مانند ساختن یک دیوار بلند و محکم در برابر دشمن است که از ورود آن جلوگیری می‌کند.
همچنین، دریافت هشدار به موقع دربارهٔ خطرات احتمالی، نقش بسیار مهمی در حفظ امنیت دارد. اگر از وقوع یک حادثه یا حمله پیش از رخ دادن آن آگاه شویم، می‌توانیم بهتر و سریع‌تر برای مقابله با آن آماده شویم.
تاریخچه ی پدافند غیرعامل
همیشه یکی از بزرگترین دغدغه‌های بشر، حفظ امنیت و ایمنی خود بوده است. به همین دلیل، انسان همیشه به دنبال راه‌هایی برای کم کردن خطرها و آسیب‌های احتمالی بوده است. آسیب‌پذیری در واقع به میزان خسارت و آسیبی گفته می‌شود که یک خطر می‌تواند ایجاد کند. در این زمینه، انسان روش‌های مختلفی برای دفاع از خود و آماده بودن در برابر تهدیدها پیدا کرده است.
می‌توان گفت موضوع پدافند غیرعامل به اندازه‌ی تاریخ زندگی انسان قدمت دارد. انسان‌های نخستین برای در امان ماندن از حمله‌ی حیوانات درنده و دشمنان، به غارها، بالای درختان و دیگر پناهگاه‌های طبیعی پناه می‌بردند. با به وجود آمدن تمدن‌های اولیه و شروع جنگ‌ها، انسان‌ها اصول اولیه‌ی پدافند غیرعامل را به شکل زره و سپر برای محافظت فردی و برج و بارو و قلعه‌های محکم برای امنیت گروهی به کار گرفتند. کندن خندق دور شهرها و ساختن دروازه‌های محکم برای جلوگیری از حملات ناگهانی دشمن در همه‌جای جهان رواج داشت.(موحدی نیا،۱۳۸۶، ص۱)
در جریان هجرت پیامبر عظیم الشأن اسلام نیز خداوند متعال با استفاده از شگردهای اختفاء و فریب که از اصول پدافند غیرعامل است،مانع از دسترسی کفار قریش به ایشان گردید.( اسکندری ،۱۳۹۰، ص ۲۱ )
استفاده از عوارض طبیعی برای جلوگیری از دسترسی دشمن نیز یکی از اصول همواره مد نظر پدافند غیرعامل است که حضرت امیرالمؤمنین (ع) در نامه‌ی ۱۲ نهج البلاغه می‌فرمایند:
آن‌گاه که در میدان جنگ در مقابل دشمن قرار گرفتید می‌باید قرارگاه شما در دامنه‌ی کوه‌ها ،تپه‌ها و یا در کنار رودها باشد تا پوشش و حفاظ شما گردد و شما را از دشمن نگهبانی کند.
در صدر اسلام نیز با تکیه بر این اصول ،غزوه‌ی احد با اتکا بر ارتفاعات و گماشتن نگهبانان در نقاط نفوذ و غزوه‌ی خندق با حفر گودال پیرامون مدینه طرح‌ریزی شد.
درمورد جنگ نرم بیشتر بدانید