مسجد گوهرشاد یکی از مسجدهای بسیار مهم و زیبای ایران است که در شهر مشهد قرار دارد. این مسجد در کنار حرم امام رضا (ع) ساخته شده و تاریخچه طولانی و پرفراز و نشیبی دارد.
یکی از رویدادهای مهمی که در این مسجد رخ داده، واقعه تحصن است. تحصن به معنای این است که گروهی از مردم برای اعتراض یا درخواست چیزی، به یک مکان مقدس پناه می‌برند و در آنجا می‌مانند. در گذشته، این مسجد شاهد چنین اتفاقاتی بوده است. مردم برای بیان خواسته‌های خود، گاهی در مسجد گوهرشاد جمع می‌شدند و تا زمانی که به خواسته‌شان پاسخ داده نمی‌شد، آنجا می‌ماندند.
این کار، راهی برای نشان دادن اعتراض به صورت مسالمت‌آمیز بود. مسجد گوهرشاد به دلیل جایگاه مذهبی و اجتماعی ویژه‌ای که دارد، همیشه مکتی امن برای مردم به شمار می‌رفته است. این وقایع، بخشی از تاریخ پرحادثه این مکان مقدس هستند و اهمیت آن را در بین مردم نشان می‌دهند.
گوهرشاد آغا از بانوان تاثیرگذار، ثروتمند و دانشمند در دوران حکومت تیموریان به شمار می‌رود. او در دربار تیموری، همسر شاهرخ شاه بود. این بانوی دانا در طول زندگی پربار خود، علاوه بر کارهای نیکوکاری و ساختن بناهای دینی و تاریخی، نقش بسیار مهمی در پیشبرد زبان فارسی و فرهنگ ایرانی ایفا کرد. یکی از آثار ماندگاری که از گوهرشاد بیگم به جا مانده، “مسجد گوهرشاد” در شهر مشهد است. در این نوشتار، به معرفی این مسجد می‌پردازیم.
مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد در سال ۸۲۱ هجری در بخش جنوبی حرم مطهر امام رضا علیه السلام در شهر مشهد بنا شد. این مسجد تاریخی به چندین دلیل، یکی از شاهکارهای هنر معماری به شمار می‌آید.
بنای مسجد
این مسجد زیبا را استاد قوام‌الدین شیرازی ساخته است. مساحت حیاط مرکزی آن ۲۸۰۰ متر مربع است و مانند بیشتر مسجدهای آن دوران، طرحی چهارایوانی دارد و هفت شبستان در آن جای گرفته‌است. هر یک از ایوان‌ها نام مخصوص به خود را دارد: ایوان شمالی «دارالسیاده»، ایوان شرقی «اعتکاف»، ایوان غربی «شیخ بهاءالدین» و مشهورترین آنها، ایوان جنوبی است که «ایوان مقصوره» نامیده می‌شود.
در ایوان مقصوره، کتیبه‌ای دیده می‌شود که نام “گوهرشاد” با کاشی‌های معرق و به خط ثلث، توسط خوشنویس نامدار “شاهزاده بایسنقر” بر آن نگاشته شده‌است.
منبر مسجد
در بخش جنوبی ایوان اصلی، محراب بزرگی دیده می‌شود. این محراب در زمان بنای اولیه‌ی مسجد ساخته نشده، بلکه در سال ۱۲۴۳ هجری قمری، در دوره پادشاهی فتحعلی شاه قاجار به مجموعه اضافه شده است.
ماده‌ی اصلی به کار رفته در ساخت آن، چوب درختان گلابی و گردو است و برای تزیین آن از هنرهای منبت‌کاری و قلمزنی استفاده شده است.
بلندی این منبر زیبا که به “منبر صاحب‌الزمان” معروف است، هفت و نیم متر می‌باشد و ۱۴ پله دارد.
بازسازی و مرمت
مسجد گوهرشاد در طول سال‌های بسیار، چندین بار آسیب دیده است. برای نمونه، در سال ۱۸۰۴ میلادی، بر اثر یک زمین‌لرزه، ایوان جنوبی مسجد صدمه دید که بعدها تعمیر شد.
بار دیگر، وقتی شهر مشهد توسط نیروهای روسیه بمباران شد، بخش‌هایی از گنبد و ایوان‌های مسجد خراب شد، اما دوباره آن را بازسازی کردند.
در کل، بخش‌های مختلف این مسجد تاکنون چهار بار مرمت و نو شده است.
واقعه مسجد گوهرشاد
در دوران حکومت رضاشاه، در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی، رویداد تلخی در مسجد گوهرشاد رخ داد. علت این حادثه، اعتراض مردم به سیاست کشف حجاب اجباری بود.
در آن زمان، سیدمحمدطباطبایی در مشهد به خاطر مخالفت با این قانون بازداشت شد. پس از آن، در ماه تیر سال ۱۳۱۴، گروهی از مردم به رهبری شیخ بهلول در مسجد گوهرشاد تحصن کردند.
وقتی رضاشاه از این تحصن باخبر شد، دستور داد اگر تا فردای آن روز مردم متفرق نشوند، با شدیدترین اقدام نظامی با آنها برخورد شود. روز بعد، با وجود تلاش مأموران، مردم همچنان در مسجد ماندند. در این هنگام، رضاشاه فرمان داد به معترضان تیراندازی کنند.
در این رویداد دردناک، شمار زیادی از مردم و حتی برخی نظامیان کشته شدند. پیکر قربانیان بدون انجام آیینهای مذهبی، در گوری دسته‌جمعی در باغ‌های اطراف مشهد دفن شدند.
کلام پایانی
مسجد گوهرشاد نماد هنر و توانمندی یک زن در دربار خشن و جنگ‌طلب است و گوهرشاد آغا می‌تواند برای هر زنی الگویی از رفتار و منش نیکو باشد.
پیشنهادی: مسجد زیبای نصیرالملک