غار حرا، مکانی مهم و مقدس در تاریخ اسلام است. این غار در کوهی به نام نور، در نزدیکی شهر مکه قرار دارد.
این غار فضای کوچکی دارد و داخل آن تقریباً تاریک است. ورود به آن کمی سخت است و باید از صخره‌ها بالا رفت تا به آن رسید.
غار حرا به این دلیل برای مسلمانان ارزشمند است که پیامبر اسلام، محمد (صلی الله علیه وآله وسلم)، پیش از دریافت نخستین وحی، زمان زیادی را در آن به عبادت و فکر کردن می‌گذراندند. ایشان در همین مکان بود که اولین آیات قرآن بر ایشان نازل شد.
امروزه بسیاری از زائران خانه خدا، سعی می‌کنند از این کوه دیدن کنند تا با این مکان تاریخی و معنوی بیشتر آشنا شوند.
در این بخش می‌خواهیم با غار حرا و ویژگی‌های آن آشنا شویم. این اطلاعات از کتاب درس‌های اجتماعی پایهٔ پنجم دبستان برداشته شده است. در ادامه با ما همراه باشید.
غار حرا کجاست؟
غار حرا از نظر مسلمانان، جایی است که نخستین پیام الهی به حضرت محمد (ص)، پیامبر اسلام، رسید. ورودی این غار به سمت شمال باز می‌شود و فضای داخل آن آنقدر هست که حدود پنج نفر به‌راحتی در آن بنشینند. ارتفاع سقف غار نیز تقریباً به اندازه قد یک فرد معمولی است.
پیامبر اسلام پیش از بعثت، اوقاتی از سال را به ویژه در ماه رمضان، در این غار به عبادت و تفکر می‌گذراندند. باور مسلمانان این است که در همین مکان بود که برای اولین بار وحی بر ایشان نازل شد و آیات ابتدایی سوره علق بر قلبشان تابانده شد.
به همین دلیل، بسیاری از مسلمانان، غار حرا را یکی از مقدس‌ترین و ارزشمندترین مکان‌های شهر مکه می‌دانند و گاهی برای زیارت به آنجا می‌روند. همچنین کوه ثبیر که در طرف دیگر جاده و روبروی کوه حرا قرار دارد، نزد مسلمانان از احترام و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
مشخصات کوه حرا
کوه حرا در سمت شمال شرقی شهر مکه واقع شده است. شکل این کوه شبیه به یک مخروط است و جدا از دیگر کوه‌هایی که مکه در پای آن‌ها بنا شده، قرار دارد. فاصله کوه حرا تا مسجدالحرام، تقریباً شش کیلومتر است. این کوه که بر منطقه مِنا اشراف دارد و در مسیر راه مِنا به عرفات است، قبلاً از شهر مکه فاصله داشت؛ اما امروزه به دلیل گسترش شهر، در داخل شهر قرار گرفته و خانه‌ها و ساختمان‌ها اطراف آن را فرا گرفته‌اند.
بلندی این کوه از سطح دریا ۵۶۰ متر است و تنها از یک راه مشخص می‌توان به بالای آن رفت. در این کوه، نه آبی یافت می‌شود و نه گیاهی سبز. مساحت سطح بالای کوه، نزدیک به چهل متر مربع است. دورتادور قله، کاملاً باز است و هیچ سنگ بزرگ یا مانعی برای دیدن منظره اطراف وجود ندارد.
مشخصات غار حرا
غار حرا حدود دو متر طول و یک متر و بیست سانتیمتر عرض دارد. ارتفاع ورودی آن نیز نزدیک به دو متر است. این غار در بلندترین نقطه کوه حرا قرار گرفته و فاصله‌ی آن تا قله کوه، تقریباً بیست متر است.
برای رسیدن به غار، باید از میان دو تخته‌سنگ باریک که بسیار به هم نزدیک هستند گذشت. پس از عبور از این مسیر، غار پدیدار می‌شود. قسمت انتهایی غار به سمت مسجدالحرام و کعبه است، در حالی که دهانه‌ی آن تقریباً رو به سوی بیت‌المقدس قرار دارد.
از بالای کوه حرا می‌توان مسجدالحرام و مناره‌های آن را دید. دهانه غار آنقدر گشاد است که یک انسان با قد متوسط به راحتی می‌تواند از آن رد شود و در داخل غار به عبادت بایستد. فضای درون غار از صبح تا غروب آفتاب روشن می‌ماند، اما با این وجود گرمای شدید خورشید به داخل آن راه نمی‌یابد.
بعضی از تاریخ‌نویسان، غار حرا را با غار ثور ــ که پیامبر اکرم (ص) در زمان هجرت از مکه به مدینه، به آن پناه بردند ــ اشتباه گرفته‌اند.
کوه حرا در روایات دینی و تاریخی
در روایات آمده است که حضرت آدم(ع) خانه کعبه را با سنگ‌هایی از پنج کوه مختلف ساخت. یکی از این کوه‌ها، کوه حراء بوده است. برخی معتقدند کوه حراء همان کوه فاران است که نام آن در کتاب تورات دیده می‌شود. اما به نظر می‌رسد فاران نامی است که به تمام کوه‌های اطراف شهر مکه گفته می‌شود، نه فقط به کوه حراء.
همچنین از نشانه‌های ویژه پیامبر اکرم(ص) این بود که کوه حراء به اراده خدا زیر پای ایشان حرکت کرد و سپس با فرمان پیامبر، از حرکت ایستاد. امام علی(ع) نیز فرموده‌اند: پیامبر اسلام(ص) هر سال مدتی در کوه حراء تنها می‌شدند و به عبادت می‌پرداختند. در آن زمان، تنها من ایشان را می‌دیدم و هیچ کس دیگری آن حضرت را در آن حال نمی‌دید.
زیارت غار حرا
برخی از مراجع تقلید، رفتن به غار حراء را از کارهای پسندیده در طول سفر حج می‌دانند. از قدیم‌الایام تا به امروز، افراد زیادی برای زیارت به این غار می‌روند و مشهور است که در آن مکان، دعاها به اجابت می‌رسد.
نظر قرآن كريم در مورد غار حرا
در قرآن کریم به طور مستقیم از غار حرا نامی برده نشده است، اما بیشتر مفسران و دانشمندان دینی معتقدند که پنج آیه اول سوره مبارکه “علق” در کوه “حرا” بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده است. این آیات، اولین آیاتی بودند که توسط فرشته وحی، جبرئیل، بر قلب نورانی حضرت محمد(ص) در آغاز رسالت ایشان فرود آمد.
در روایتی از پیامبر(ص) چنین می‌خوانیم:
“در غار حرأ بودم، جبرئيل آمد و برايم پاره‌اى از ديبا كه كتابى و نبشته‌اى در آن بود آورد و گفت: اى محمد بخوان! گفتم: خواندن نمي‌دانم، جبرئيل مرا در آغوش گرفت و فشرد و رها كرد و بار ديگر گفت: بخوان!…تا سه بار اين وضع تكرار شد و در آخرين مرتبه به من گفت بخوان: گفتم: چه چيزى بخوانم؛ گفت:
“اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِی خَلَقَ، خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَق…”
بنابراین شهرت و تقدس این غار، به دلیل نزول اولین آیات قرآن بر پیامبر در آن مکان است. علاوه بر این، حضرت محمد(ص) قبل از آغاز رسالت و در آستانه آن، معمولاً از مردم فاصله می‌گرفت و برای عبادت و تفکر به غار حرا پناه می‌برد. مدت زمان خلوت‌نشینی ایشان در آن غار متفاوت بود؛ گاهی یک شب و گاهی یک ماه در سال. در اثر این عبادت‌ها و تفکر در آفرینش، روح و جان ایشان از نورانیت ویژه‌ای برخوردار شد تا اینکه در نهایت، در همین غار، رسالت بزرگ ایشان آغاز گردید.