تمدن دره سند یکی از شگفت‌انگیزترین و باشکوه‌ترین فرهنگ‌های باستانی است. این تمدن در منطقه‌ای که امروزه بخش‌هایی از پاکستان و هند را شامل می‌شود، شکل گرفت و ویژگی‌های منحصر به فردی داشت. شهرهای این تمدن با طراحی دقیق و برنامه‌ریزی شده ساخته می‌شدند و خیابان‌های منظم، سیستم پیشرفته فاضلاب و ساختمان‌های آجری از مشخصه‌های بارز آن بودند. مردم این تمدن در کشاورزی، تجارت و صنعت مهارت داشتند و آثار هنری و نوشته‌هایی از خود به جا گذاشته‌اند که هنوز هم اسرارآمیز باقی مانده‌اند. با وجود گذشت هزاران سال، این تمدن همچنان به عنوان یکی از درخشان‌ترین نمونه‌های تاریخ بشر شناخته می‌شود.
در میان تمدن‌های بزرگی که در طول تاریخ شکل گرفته‌اند، تمدن دره سند یکی از شگفت‌انگیزترین و پیشرفته‌ترین آن‌هاست. این تمدن ویژگی‌ها و موفقیت‌های خارق‌العاده‌ای داشت که هنوز هم باستان‌شناسان نتوانسته‌اند به طور کامل آن را توصیف کنند.
تمدن دره سند از نظر معماری، یکی از عجایب دنیای باستان محسوب می‌شود. این تمدن حدود ۲۶۰۰ سال قبل از میلاد، در کنار رود سند پدید آمد و جزء چهار تمدن بزرگ و کهن جهان به شمار می‌رود.
آغاز تمدن دره ی سند
تمدن دره سند در مناطقی که امروزه بخش‌هایی از پاکستان است، در شهرهای مهنجودارو و هاراپا شکل گرفت و بعدها تا نزدیکی رود گنگ گسترش یافت. این تمدن که با نام تمدن هاراپان نیز شناخته می‌شود، از نخستین سکونتگاه‌های دائمی بشر به شمار می‌رود و می‌توان آن را آغازگر شهرنشینی دانست. تمدن هاراپان ریشه‌ی فرهنگ امروزی بلوچ‌ها محسوب می‌شود و حدود ۱۶۰۰ سال دوام داشته است. در ادامه به ویژگی‌های شگفت‌انگیز این تمدن خواهیم پرداخت.
دستاوردهای مهم تمدن سند
در جریان پژوهش‌ها و بررسی‌های مربوط به تمدن سند، باستان‌شناسان به یافته‌های شگفت‌انگیزی دست یافته‌اند. این تمدن در ساختن خانه‌ها از مهندسی بسیار پیشرفته‌ای بهره می‌برده که حتی هزاران سال بعد، تمدن‌های دیگر نیز نتوانستند به آن سطح برسند. ساختمان‌های شگفت‌انگیز آنها روی زمین‌های بلند ساخته شده بود. خیابان‌های منظم و هم‌اندازه و استفاده از آجرهای یکسان، چهره‌ای مرتب و زیبا به شهر می‌داد. بیشتر خانه‌ها یک دیوار بیرونی داشتند که از آنها در برابر باران، گردوغبار و سر و صدا محافظت می‌کرد.
یکی دیگر از شگفتی‌های معماری این تمدن، وجود شبکه کامل فاضلاب در زیر شهر بوده است. طوری که همه خانه‌ها توالت و حمام داشتند و آب استفاده‌شده از طریق لوله‌کشی‌های مخصوص به مزارع کشاورزی هدایت می‌شد. این موضوع نشان می‌دهد که آنها به پاکیزگی و استفاده درست از آب اهمیت زیادی می‌دادند.
یکی از آثار به‌دست‌آمده از تمدن سند، «حمام بزرگ موهنجودارو» است که یک استخر عمومی به عمق ۲.۵ متر داشته. به نظر می‌رسد از این حمام برای غسل کردن پیش از آیین‌های مذهبی استفاده می‌کرده‌اند. در کاوش‌های مربوط به این تمدن، اشیای گوناگونی از جنس مس، سرب، برنز و قلع پیدا شده که ثابت می‌کند مردم آن زمان با کار روی فلزات و ذوب کردن آنها به خوبی آشنا بودند.
مشهورترین اثر باقی‌مانده از این صنعت فلزکاری، تندیس «دختر رقاص» است. این پیکره فلزی، یک دختر را در حالت ایستاده نشان می‌دهد که دستانش پر از دستبند و زیورآلاتی است که امروزه هم در هند کاربرد زیادی دارد.
استفاده از سیستم اندازه‌گیری نیز از ویژگی‌های حیرت‌آور این تمدن است. در حفاری‌های این منطقه، یک میله مسی شبیه خط‌کش پیدا شده که درجه‌بندی دقیقی روی آن دیده می‌شود. اندازه آجرهای به کار رفته در ساختمان‌ها با این میله همخوانی دارد. اما مهم‌ترین و برجسته‌ترین ویژگی این تمدن که آن را از دیگر تمدن‌ها متمایز می‌کند، نبود ارتش و ابزار جنگی در میان مردم آن است. چنین آرامش و صلحی در آن زمان در هیچ جای دیگر دنیا دیده نمی‌شده. به نظر می‌رسد این جامعه از برابری اجتماعی و روابط سالم و دوستانه‌ای برخوردار بوده و مردم در شرایط برابر و به شکلی مسالمت‌آمیز زندگی می‌کرده‌اند.
فروپاشی
تمدن کهن دره سند، که با نام تمدن هاراپا نیز شناخته می‌شود، به شکلی مرموز و ناشناخته ناپدید شده و تا امروز دلیل روشنی برای نابودی آن پیدا نشده است. مدتی پیش، این فرضیه مطرح شد که گروهی از اقوام هندو-اروپایی به منطقه دره سند یورش برده و باعث نابودی این تمدن شده‌اند. اما پس از کشف ۳۷ اسکلت و جمجمه، بررسی‌ها نشان داد که آسیب‌های روی این استخوان‌ها بر اثر عوامل طبیعی مانند فرسایش ایجاد شده و هیچ نشانه‌ای از خشونت یا جنگ بر روی آنها دیده نمی‌شود. به همین دلیل، این نظریه رد شد.
همان‌طور که گفته شد، این تمدن بزرگ بدون آن که دلیل روشنی برای افول و نابودی آن وجود داشته باشد، از صفحه تاریخ محو شده است. امروزه، آثار به جا مانده از این تمدن، یکی از شگفتی‌های دنیای باستان‌شناسی به شمار می‌رود.
بیشتر بخوانید: درباره تمدن میسنی ها