جهاد سازندگی نهادی بود که پس از انقلاب اسلامی با هدف محرومیت‌زدایی و آبادانی مناطق روستایی و کمترتوسعه‌یافته ایران تشکیل شد. اعضای این نهاد، که اغلب جوانان داوطلب بودند، به مناطق مختلف کشور می‌رفتند تا در زمینه‌های گوناگون به مردم کمک کنند.
فعالیت‌های آنان بسیار گسترده بود؛ از ساخت جاده، پل، مدرسه و درمانگاه گرفته تا ارائه خدمات آموزشی و بهداشتی. آن‌ها در کنار کارهای عمرانی، به آموزش سواد به بزرگسالان و کودکان نیز می‌پرداختند و در زمینه بهبود روش‌های کشاورزی به روستاییان یاری می‌رساندند.
هدف اصلی جهاد سازندگی، رساندن خدمات اولیه و امکانات پایه به دورافتاده‌ترین نقاط کشور و مشارکت در پیشرفت و خودکفایی ملی بود. این نهاد با تلفیق دانش جوانان و نیروی مردمی، نقش مهمی در سازندگی ایران در سال‌های اولیه پس از انقلاب ایفا کرد.
تعریف جهاد سازندگی
سازندگی جهاد، یک سازمان مردمی و انقلابی بود که به دستور امام خمینی (ره) در خرداد سال ۱۳۵۸ ایجاد شد. هدف اصلی این نهاد، کمک به روستاها و مناطق محروم و کم‌برخوردار کشور بود. پس از مدتی، این نهاد به “وزارت جهاد سازندگی” تغییر نام داد و در نهایت در سال ۱۳۷۹ با وزارت کشاورزی ادغام شد و اکنون با نام وزارت جهاد کشاورزی به کار خود ادامه می‌دهد.
تاریخچه
اولین بار، فکر ایجاد یک گروه دانشجویی برای مدیریت مناطق محروم و دورافتاده که درگیر بحران بودند، مانند کردستان، سیستان و بلوچستان، گنبد و ترکمن صحرا، مسجد سلیمان در خوزستان، و چهارمحال و بختیاری، در یک جلسه با سید روح الله خمینی مطرح شد. در این جلسه، دانشجویانی از دانشگاه‌های پلی‌تکنیک، صنعتی آریامهر، تهران، ملی و علم و صنعت ایران حضور داشتند. آن‌ها پیشنهاد کردند که با استفاده از امکانات ارتش، به هدایت فعالیت‌های سیاسی، فرهنگی و مردمی در این مناطق بپردازند. اما خمینی، برخلاف میل دانشجویان، آنان را به نخست‌وزیر وقت، مهدی بازرگان، معرفی کرد.
در جلسه‌ای دیگر که با حضور همین دانشجویان و برخی از استادان دانشگاه با نخست‌وزیر برگزار شد، محمدتقی امان‌پور به عنوان نماینده و رابط این گروه دانشجویی با دفتر نخست‌وزیری انتخاب گردید.
بر اساس خاطرات این دانشجویان، آقای بازرگان در ابتدا با هرگونه مشارکت دانشجویی برای حل بحران‌های کشور مخالفت کرد. اما پس از بحث‌ها و پافشاری‌های دانشجویان، در نهایت موافقت کرد که آنان در مناطق مرزی بحران‌زده فعالیت خود را آغاز کنند. اولین گروه‌های دانشجویی تا تاریخ ۱۵ اسفند ۱۳۵۷ اعزام شدند و به مدت سه ماه در این مناطق خدمت کردند.
این گروه‌ها شامل موارد زیر بودند:
– گروه اعزامی دانشگاه پلی تکنیک به سرپرستی محسن میردامادی و علی اکبر مهرفرد به کردستان.
– گروه اعزامی دانشگاه صنعتی آریامهر به سرپرستی حسین شوریده و ابراهیم اصغرزاده به گنبد و ترکمن‌صحرا.
– گروه اعزامی دانشگاه ملی به سرپرستی عبدالله سیفی‌کار به مسجدسلیمان، استان خوزستان.
– گروه اعزامی هیئت دانشگاه صنعتی اصفهان به سرپرستی محمود حجتی به شهرکرد.
– گروه اعزامی دانشگاه تهران به سرپرستی جواد خیابانی به سیستان و بلوچستان.
وزارت جهاد سازندگی
سازمان جهاد سازندگی در هفتم آذرماه سال ۱۳۶۲، با تصویب مجلس شورای اسلامی، به یک وزارتخانه تبدیل شد. این تغییر بر اساس طرحی انجام گرفت که در سه بخش اصلی: اهداف، وظایف و قوانین کلی نوشته شده بود و شامل ۱۱ ماده و ۵ تبصره می‌شد. ده روز پس از تصویب مجلس، شورای نگهبان نیز این طرح را تأیید کرد.
پس از این تغییر، وزارتخانه جدید با تشکیل کمیته‌های مختلف، هر یک با مسئولیت‌های مشخص، به کار خود ادامه داد. مهم‌ترین این واحدها عبارت بودند از:
کمیته فرهنگی
کمیته عمران و فنی
کمیته کشاورزی
کمیته بهداشت و درمان
کمیته پشتیبانی مناطق جنگی
کمیته صنایع
اهداف این جهاد
اهداف اصلی جهاد سازندگی عبارت بودند از:
• فراهم کردن شرایط برای رشد و تعالی معنوی و انسانی روستاییان با مشارکت دادن و نظارت مستقیم آنان در برنامه‌های عمرانی روستاها
• برطرف کردن محرومیت از روستاهایی که حتی از ابتدایی‌ترین امکانات زندگی نیز بی‌بهره بودند
• بسیج کردن همه اقشار جامعه برای آبادانی روستاها و ایجاد فرصت‌هایی برای پیشرفت و ترقی آنان؛ با توجه به خرابی‌ها و محرومیت‌های گسترده برجای‌مانده از دوران پهلوی، جهاد سازندگی اولویت خود را به روستاهای دورافتاده و محروم اختصاص داد
• حرکت به سمت خودکفایی و استقلال ملی با کوشش برای بهتر کردن شرایط اقتصادی و اجتماعی روستاها و مناطق عشایری از طریق گسترش کشاورزی، دامپروری و صنایع کوچک روستایی
اقدامات جهاد سازندگی بعد انقلاب
برخی از کارهای مهمی که انجام شده عبارتند از:
● رساندن آب و برق به روستاها
● ساختن جاده برای مناطق روستایی
● تعمیر و بهبود آسفالت جاده‌های روستایی
● ساخت مدرسه در روستاها
● تشکیل گروه‌های مختلف برای کمک در کارهای کشاورزی، سلامت، سازندگی و فعالیت‌های فرهنگی
● مشارکت فعال در هشت سال جنگ تحمیلی (مانند ساخت پل شناور خیبر، احداث جاده سیدالشهدا، ساخت پل بعثت روی رودخانه اروند، پشتیبانی و رساندن امکانات به رزمندگان ایرانی، ساختن سنگر و …)