با گام دیاتونیک آشنا شوید

آشنایی با گام‌ها به ما کمک می‌کند تا در نواختن و حتی خواندن، مهارت بیشتری پیدا کنیم. گام‌ها در حقیقت چارچوب درست و ریتم مناسب قطعات موسیقی را شکل می‌دهند. در این نوشته از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام، می‌خواهیم به طور دقیق و کامل به بررسی گام دیاتونیک بپردازیم. تا پایان این مطلب همراه ما بمانید.

گام دیاتونیک

گام دیاتونیک گامی است که در آن پنج فاصلهٔ کامل (پرده) و دو فاصلهٔ نیم‌پرده وجود دارد. در این گام، نیم‌پرده‌ها تا حد امکان از هم فاصله دارند.
فاصله‌های بین نت‌های این گام می‌تواند پرده یا نیم‌پرده باشد و در کل، هر گام دیاتونیک دارای پنج پرده و دو نیم‌پرده است (به جز گام کوچک هماهنگ که بعداً درباره‌اش صحبت می‌کنیم). اگر در یک گام، یکی از نیم‌پرده‌ها بین درجهٔ سوم و چهارم و دیگری بین درجهٔ هفتم و هشتم قرار بگیرد، آن گام را گام بزرگ (ماژور) می‌نامند.
به بیان دیگر، گام بزرگ گامی است که فاصله‌های نت‌های آن نسبت به نت اول گام (تونیک) به ترتیب عبارت‌اند از: فاصلهٔ دوم بزرگ، سوم بزرگ، چهارم درست، پنجم درست، ششم بزرگ، هفتم بزرگ و هشتم درست.
آهنگ‌هایی که با نت‌های گام بزرگ ساخته می‌شوند، در مقام بزرگ هستند. هر گام از دو بخش چهارنتی به نام «دانگ» یا «تتراکورد» تشکیل شده است. هر دانگ شامل چهار نت پشت‌هم است که فاصلهٔ بین نت اول و آخر آن یک فاصلهٔ چهارم درست است.
گام دیاتونیک از دو دانگ تشکیل می‌شود که این دو دانگ توسط یک فاصلهٔ دوم بزرگ (یعنی یک پرده) از هم جدا شده‌اند.

گامهای ماژور

در گام‌های بزرگ، فواصل میان بخش‌های دو دانگ با هم یکسان هستند. بین دو دانگ در همه‌ی این گام‌ها یک فاصله‌ی کامل (یک پرده) وجود دارد.

گام بزرگ، گامی دیاتونیک است که در آن فاصله‌ی بین همه‌ی درجات، یک پرده است؛ به جز فاصله‌ی بین درجه‌ی سوم و چهارم و همچنین بین درجه‌ی هفتم و هشتم که هر کدام نیم‌پرده هستند. گام بزرگ بر پایه‌ی نت «دو» به این شکل اجرا می‌شود: «دو، ر، می، فا، سل، لا، سی، دو».

گام مینور

گام مینور طبیعی یک گام هفت‌نتی متداول است که در آن، فاصله‌های نیم‌پرده فقط بین نت دوم و سوم و همچنین بین نت پنجم و ششم قرار می‌گیرند. به عنوان مثال، اگر این گام را از نت «لا» شروع کنیم، ترتیب نت‌ها به این شکل خواهد بود: لا، سی، دو، ر، می، فا، سل و دوباره لا. در واقع این گام دقیقاً معادل همان گام دو ماژور است، با این تفاوت که به جای شروع از نت اول، از نت ششم آن آغاز می‌شود و تا هشت نت ادامه پیدا می‌کند.

درجات گام

هر گام دیاتونیک هشت درجه دارد که با شماره‌های رومی مشخص می‌شوند. بین برخی از این درجات فاصله نیم‌پرده و بین برخی دیگر فاصله یک پرده وجود دارد.

معمولاً وقتی فاصله بین دو نت نیم‌پرده باشد، حرکت از یکی به دیگری حس قوی‌تری دارد و آهنگ روان‌تر و مطبوع‌تر به نظر می‌رسد، در مقایسه با زمانی که فاصله آن‌ها یک پرده است. به بیان دیگر، کشش و جاذبه بیشتری بین نت‌هایی با فاصله نیم‌پرده وجود دارد و گذر از یکی به دیگری طبیعی‌تر و دل‌نشین‌تر است.

همین ویژگی باعث می‌شود برخی از درجات گام نقش مهم‌تر و برجسته‌تری در موسیقی پیدا کنند.

نت های تونال (Tonal)

درجات اول، چهارم، پنجم و هشتم یک گام را نت‌های اصلی یا مایه‌ساز می‌نامند. این نت‌ها مشخص می‌کنند که گام در چه مایه‌ای است. در همه گام‌های دیاتونیک (چه ماژور و چه مینور)، این درجات نسبت به نت پایه (تونیک) فاصله‌های ثابت و درستی دارند و نقش اساسی در ساختار گام ایفا می‌کنند.

نت های مُدال (Modal)

درجات سوم، ششم و هفتم در یک گام، درجات مُدال یا مقامی نام دارند. این درجات در گام‌های ماژور و مینور ثابت نیستند و فاصله‌شان می‌تواند کوچک یا بزرگ باشد، بسته به اینکه در چه گامی قرار داریم. به بیان ساده، اگر بخواهیم یک گام ماژور را به گام مینور تئوریک تبدیل کنیم، کافی است درجه‌های سوم، ششم و هفتم آن را نیم‌پرده پایین بیاوریم. به همین دلیل است که به این درجات، مقامی (یعنی تعیین‌کننده مقام) یا مدال (یعنی تعیین‌کننده مُد یا مینور و ماژور بودن گام) گفته می‌شود.