یکی از ضربالمثلهای شناختهشده در میان فارسیزبانان این است: “ساز دهل از دور خوش است”. شاید برای شما هم این پرسش پیش آمده باشد که چرا چنین میگویند و آیا واقعاً صدای دهل تنها از فاصلهی دور دلنشین به نظر میرسد؟ برای یافتن پاسخ، ادامهی این نوشته را در وبلاگ مدیر تولز دنبال کنید.
معرفی ساز دهل
یکی از سازهای کوبهای بسیار زیبا و جذاب در موسیقی، دهل نام دارد. دهل سازی است بزرگ و دایرهای شکل که هر دو طرف آن قابلیت نواختن دارد. برای نواختن آن از دو چوب استفاده میشود: یک چوب بزرگتر به نام «چوگان» و یک چوب نازکتر به نام «ترکه».
از آنجا که هر دو طرف دهل قابل نواختن هستند، به آن ساز دوطرفه میگویند. روی هر دو سوی این ساز، پوست گاو یا گاومیش کشیده شده است.
تاریخچه
دهل در منطقه خاورمیانه و به ویژه ایران، انواع بسیار گوناگونی دارد. به عنوان مثال، در نواحی جنوبی ایران گونههای متعددی از این ساز مانند پیپه، جفه، پونکه و تویری دیده میشود. در دهل منطقه زابل، یک سمت آن با پوست گوسفند و سمت دیگر با پوست بز ساخته میشود.
توجه کنید که در تعداد زیادی از کتابهای فرهنگی، به دهل طبل گفته میشود. همچنین در نوشتههای قدیمی، این ساز با نامهایی مانند داول، تاول و داوول نیز شناخته شده است.
جالب است بدانید که ساز کوبهای دهل کاملاً بومی است و در نقاط مختلف ایران اندازههای متفاوتی دارد.
بزرگترین نوع دهل در مناطق بیابانی مانند یزد، نایین و نیز کاشان پیدا میشود که به طور ویژه در مراسم مذهبی عاشورا نواخته میشود؛ و این ساز برای مردم آن نواحی از احترام و تقدس ویژهای برخوردار است.
برای گسترش دانش خود، به مقاله ۴ تمرین تقویت ریتم در موسیقی سر بزنید.
روش نواختن ساز دهل
نوازنده، ساز دهل را با یک بند که از روی شانههایش عبور میکند به خود میبندد و آن را با دو چوب مخصوص مینوازد. برخی معتقدند سر چوبهای دهل، پوششی پارچهای و گرد دارد؛ اما معمولاً برای نواختن، از یک سمت با چوبی ضخیم به نام چنگال و از سمت دیگر با چوبی نازکتر به نام دیرک استفاده میشود.
در مناطق جنوبی ایران مثل هرمزگان و نواحی اطراف، دهل را مستقیماً با دو دست مینوازند. در سیستان و بلوچستان و خراسان، روش نواختن متفاوت است: در یک دست، دو تکه چوب نسبتاً بلند (تقریباً ده سانتیمتری) به دو انگشت بسته میشود و با دست دیگر، یک چوب خمیده و مخصوص بر روی دهل کوبیده میشود. این ساز معمولاً همراه با سرنا، به ویژه در جشنهایی مانند عروسی و مراسم شاد به کار میرود و جایگاه مهمی در این آیینها دارد.
چرا صدای ساز دهل از دور بهتر است؟
شاید ندانید، اما صدای ساز دهل آنقدر بلند و قدرتمند است که وقتی از نزدیک نواخته میشود، شنوندگان مجبورند گوشهای خود را بگیرند یا از آن دور شوند تا بتوانند آن را تحمل کنند!
اما در قدیم، وقتی در روستا یا محلهای جشنی برپا بود، کسانی که از فاصلهای دور این آهنگ ریتمیک و موزون را میشنیدند، از آن لذت میبردند. ضربالمثل «آواز دهل شنیدن از دور خوش است» دقیقاً بازتاب همین واقعیت است.
کاربرد مثل صدای دهل از دور خوش است
این ضربالمثل سه مفهوم اصلی دارد:
توصیه میکنیم این مطلب نوانس در موسیقی چیست؟ (معرفی ۱۲ نوع آن) را حتماً بخوانید.
۱. گاهی حرفهای یک نفر خیلی بیشتر از تواناییهای واقعیاش است.
۲. همیشه آنچه از شادیها و خوبیها میشنویم، درست و واقعی نیست.
۳. اخباری که از دور میرسند اغلب فریبندهاند؛ اما وقتی از نزدیک بررسی میشوند، ممکن است چندان جذاب نباشند.
اگر به این موضوع علاقه دارید، نکاتی که باید قبل از یادگیری کمانچه بدانید را از دست ندهید.
معنای رایج این ضربالمثل بیشتر درباره کسی است که استعداد خاصی ندارد، اما آنقدر از خودش تعریف میکند که انگار تنها فرد توانمند در آن زمینه است.
میتوان این مفهوم را به شکل دیگری هم بیان کرد: همیشه اوضاع آنطور که به نظر میرسد خوشایند نیست و شرایط مطابق میل ما پیش نمیرود.
به همین دلیل است که میگویند شنیدن صدای دهل از دور خوشایند است؛ زیرا وقتی به منبع صدا نزدیک میشویم، ممکن است برخلاف انتظارمان باشد و آن شادی و خوشی که تصور میکردیم، وجود نداشته باشد.