چنگ رومی که با نام لیرا نیز شناخته میشود، یک ساز بسیار قدیمی است. این ساز در گذشتههای دور، نخست در منطقهای به نام سومر که امروزه بخشی از کشور عراق محسوب میشود، ساخته و نواخته میشد. به تدریج، این ساز از آن منطقه به دیگر نقاط جهان راه یافت و مردم everywhere با آن آشنا شدند. در ادامه این نوشته، میخواهیم شما را بیشتر با این ساز کهن و خوشآواز آشنا کنیم.
ساز چنگ رومی
چنگ رومی، افسانههای گوناگونی دربارهی پیدایش آن وجود دارد. بسیاری از داستانها میگویند این ساز را هرمس، یکی از خدایان یونان باستان ساخته است. در برخی روایتهای دیگر هم آمده که یک نوازنده مشهور به نام اورفئوس، این ساز را بین مردم رایج کرد؛ چون او از کسانی بود که به خوبی آن را مینواخت.
در علم ستارهشناسی هم، مجموعه ستارههایی در آسمان هستند که به شکل این ساز دیده میشوند و به آنها «لیرا» یا «شلیاق» میگویند. ساز لیر در دستهی سازهای زهی-زخمهای جای میگیرد. سازهای زهی-زخمهای، گروهی از سازهای زهی هستند که با کشیدن یا زخمه زدن به سیمهایشان، صدا تولید میکنند.
چرا ساز چنگ رومی محبوب است؟
چنگ رومی امروزه به دلایل گوناگونی بسیار محبوب شده و در بسیاری از کشورها به عنوان سازی مهم شناخته و استفاده میشود.
یکی از اصلیترین دلایل این محبوبیت، صدای متمایز و ویژه این ساز است. همانطور که پیشتر گفته شد، ساختار و شکل خاص چنگ رومی باعث شده تا صدایش با چنگ معمولی که مردم بیشتر میشناسند، کاملاً تفاوت داشته باشد.
این صدای منحصر به فرد سبب شده است که نوازندگان زیادی به سمت یادگیری و آموزش این ساز جذب شوند. اگر فقط یک بار با دقت به صدای این ساز که لیرا نیز نامیده میشود گوش دهید، متوجه خواهید شد که هیچ ساز دیگری نیست که بتواند چنین صدایی تولید کند.
همچنین، به خاطر کمیاب و خاص بودن این صدا، تعداد زیادی از دوستداران موسیقی به سمت چنگ رومی گرایش پیدا کردهاند.
اجزای سازچنگ رومی ( لیر)
اجزای این ساز عبارتند از:
یک جعبه تشدید صوتی وجود دارد که در ساز چنگ یافت نمیشود.
دو بازو در دو طرف این جعبه قرار گرفتهاند که با یک میله چوبی به هم وصل شدهاند.
یک قطعه به نام خرک روی آن قرار دارد.
سیمهایی به موازات سطح رویی جعبه کشیده شده و به میله چوبی بالایی متصل شدهاند.
تفاوت ساز لیر با ساز چنگ چیست؟
فرق اصلی بین ساز لیر و چنگ در نحوه اتصال سیمهاست. در چنگ، سیمها مستقیماً به بدنه توخالی ساز وصل میشوند. اما در لیر، سیمها از روی یک پل عبور میکنند که لرزش آنها را به بدنه ساز منتقل میکند؛ دقیقاً مشابه سیستمی که در گیتارهای امروزی وجود دارد.
لیر را میتوان روی پا گذاشت و نواخت. از این نظر، اندازهاش تقریباً به لپ هارپ (چنگی که روی پا میگذارند) شبیه است و از چنگهای سلتیک یا چنگهای بزرگ ارکستری که روی زمین قرار میگیرند، کوچکتر است.
این دو ساز از نظر تعداد سیم هم با هم فرق دارند. لیر معمولاً سیمهای کمتری نسبت به چنگ دارد. در افسانههای یونان آمده است که آپولو، در ابتدا یک لیر با ۳ سیم داشت و بعدا هرمس لیر با ۷ سیم را ساخت و به آپولو داد که با نواختن آن تمام خدایان کوه المپ مدهوش شدند.
به نظر میرسد ساز لیر، شکل تکاملیافتهای از یک چنگ قدیمی باشد. برخی پژوهشگران فکر میکنند دلیل ساخت لیر، به ویژه در بین مردمان کوچنده خاورمیانه، ساختن سازی مانند چنگ بوده که بتوان آن را به راحتی جابهجا کرد.
نکته مهم دیگر این است که ساز چنگ تاریخچه بسیار کهنی دارد. نشانههایی از وجود چنگ در آثار مربوط به ۳۳۰۰ تا ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح دیده شده است.