در بسیاری از جشنها و آیینهای سنتی چین، صدای ویژه و آشناای شنیده میشود. این صدا از ساز قدیمی و اصیلی به نام «شنگ» به وجود میآید. این ساز جایگاه مهم و دیرینهای در فرهنگ چینی دارد. برای دانستن بیشتر درباره ساز شنگ، ادامه این نوشته را در وبلاگ مدیر تولز دنبال کنید.
آشنایی با ساز شنگ
شنگ از کهنترین سازهای چینی به شمار میرود که در غرب گاهی آن را «ارگ چینی» مینامند.
این ساز از دسته سازهای دهنی با زبانه آزاد است و از چندین لوله عمودی تشکیل شده است. پیشینه آن به حدود سه هزار سال قبل بازمیگردد و در زمان دودمان یین (بین سالهای ۱۴۰۱ تا ۱۱۲۲ پیش از میلاد) در میان مردم چین رواج داشته است.
شنگ همچنین یکی از سازهای اصلی در اپراهای چینی از جمله اپرای کونگو و دیگر گونههای نمایشی موسیقایی است. در چین شمالی، گروههای کوچک موسیقی محلی مانند دستههای سازهای بادی و کوبهای نیز در اجراهای خود از شنگ بهره میبرند.
در ارکسترهای بزرگ و امروزی چین، این ساز هم برای نواختن ملودی و هم به عنوان ساز همراهکننده به کار میرود.
شماری از آهنگسازان غیرچینی مانند آنسوک شین، لو هاریسون، تیم ریشر، دانیل بیارناسون، گوس جانسن و کریستوفر آدلر نیز در آثار خود از شنگ استفاده کردهاند.
بر اساس برخی گزارشها، شنگ برای نخستین بار توسط ژوهان وایلد و پر آمیوت در جریان سفرهایشان به چین در سالهای ۱۷۴۰ و ۱۷۷۷ میلادی به اروپا معرفی شد. با این حال، شواهدی وجود دارد که نشان میدهد سازهای با زبانه آزاد مشابه شنگ، حدود یک قرن پیش از آن در اروپا شناخته شده بودند.
تاریخچه ساز شنگ
نخستین نشانههای سازهای بادی چینی با زبانه متحرک — که هِه و یو نام داشتند — در کتیبههای کهن استخوانی مربوط به ۱۴۰۰ تا ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد دیده شدهاند. بعدها در نوشتههای تاریخی، این سازها به عنوان گونههایی از ساز شنگ معرفی شدند.
همچنین واژهٔ شنگ برای نخستین بار در برخی از اشعار «شیجینگ» مربوط به سدهٔ هفتم پیش از میلاد پدیدار شد.
در سدهٔ هشتم میلادی، سه ساز یو و سه ساز شنگ به دربار ژاپن فرستاده شد و پس از آن در خزانهٔ سلطنتی شوسوئین در شهر نارا نگهداری شدند. همهٔ این سازها هفده لوله با زبانهای خمیده و بلند داشتند و بسیار شبیه به شنگ سنتی هستند که امروزه نواخته میشود. با این حال، در طول سدهها گونههای مختلفی از این ساز با شمار لولههای متفاوت و نیز نمونههای کروماتیک آن ثبت و توصیف شدهاند.
طرز تولید صدا در ساز شنگ
برخلاف تیغههای تکلبه یا تیغههای دوقلوی آزاد که با تغییر شدت دمش، زیر و بم صدا تغییر میکند، زبانههای دوقلوی بسته (pointed) در یک فرکانس ثابت به لرزش درمیآیند.
وقتی سوراخ روی پایپ شنگ بسته شود، تمام طول پایپ با همان فرکانس زبانه به تشدید درمیآید و صدا تولید میشود. اما اگر سوراخ باز باشد، فرکانس تشدید برقرار نمیشود و صدایی شنیده نمیشود. شنگ با عمل دمیدن (کشیدن هوا به درون) نواخته میشود و نوازنده میتواند با این روش صدایی پیوسته و بدون وقفه ایجاد کند.
ارتقای ساز
از سال ۱۹۵۰، استاد سرشناس شنگ، هو تیان کوان، کوششهای فراوانی برای بهتر کردن کیفیت صدا و روشهای نواختن شنگ سنتی که دارای ۱۷ نی بود، انجام داد. در سال ۱۹۵۷، او نخستین کسی بود که قطعهای را به صورت تکنوازی با شنگ اجرا کرد. این ساز به هیچ وسیله جانبی دیگری نیاز ندارد. پس از سالها تلاش، استاد هو موفق شد شنگ سنتی را به ۳۰ نی گسترش دهد و اولین فردی بود که کنسرتو پیانوی «رود زرد» را با این شنگ ۳۰ نی به اجرا درآورد.
از دهه ۱۹۶۰ به بعد، بسیاری از نوازندگان و سازندگان شنگ، گونههای مدرن دیگری از این ساز را تولید کردند. یکی از افراد مؤثر در پیشرفت شنگ و ساخت نوع ۳۶ نی با صدای زیر (سوپرانو)، سازنده نامدار «سان رو گویی» بود. امروزه سه نوع شنگ سوپرانو، شنگ آلتو و شنگ باس در ارکسترهای مدرن چین مورد استفاده قرار میگیرند.