دیوان یک ساز زهی است که با مضراب نواخته میشود و اصالتاً متعلق به موسیقی کردی است. این ساز در دستهی سازهای تنبور قرار میگیرد، با این تفاوت که ابعاد آن از تنبور معمولی بزرگتر است. در ادامه، با مطالعهی این مطلب از وبلاگ مدیر تولز، میتوانید اطلاعات بیشتری دربارهی ساز دیوان کسب کنید.
برای مطالعه بیشتر، به کرم گوش در موسیقی به چه معناست ؟ سری سر بزنید.
دیوان،ساز کردی
دیوان عمدتاً در میان مردمان کرد ایران، کردهای ترکیه (منطقه کرمانج) و کردهای عراق (شمال عراق) رواج دارد که زبان، فرهنگ و آداب و رسوم مشترک و همانندی دارند. امروزه دیوان در شهرهایی مانند بوکان، مهاباد، سنندج و کرمانشاه کاربرد دارد و با وجود اینکه پیشینه طولانی در این مناطق ندارد، علاقهمندان بسیاری به خود جذب کرده است.
تاریخچه دیوان
پیشینه ساخت ساز دیوان به حدود چهارصد سال پیش بازمیگردد و خاستگاه آن شهر فیرورق (پره) در نزدیکی شهر خوی است.
به نظر میرسد ساز دیوان و سازهای مشابه آن، برآمده از دگرگونیها و تغییراتی هستند که روی ساز ترکی قوپوز پدید آمده است.
به دلیل حجم بزرگ کاسهی دیوان، ساختن آن از یک قطعه چوب دشوار است. به همین دلیل، این کاسه را به روش پروانهای میسازند؛ یعنی قطعههای هلالی شکل چوب را که خم شدهاند، به هم میچسبانند. چوب به کار رفته در این ساز معمولاً از درختانی مانند توت سیاه، گردو، سرخدار یا گلابی انتخاب میشود.
ساختار ساز دیوان :
ساز دیوان در ابعاد گوناگونی تولید میشود. اندازه کوچک آن را «جُرا» میگویند، اندازه متوسط آن «دسته کوتاه» نام دارد و اندازه بزرگ آن که به نام اصلی «دیوان» شناخته میشود، «دسته بلند» خوانده میشود. (در ایران معمولاً بین دسته کوتاه و دیوان تمایز زیادی قائل نمیشوند، با این تفاوت که پردههای دیوان کمی بلندتر و کاسه آن بزرگتر است.) کاسه دیوان در مقایسه با ساز سهتار بسیار بزرگتر است.
دسته این ساز ۲۴ پرده متحرک دارد که قابلیت جابهجایی دارند. دیوان در مجموع هفت سیم دارد که دو عدد از آنها به عنوان سیمهای واخوان عمل میکنند. سه سیم اصلی آن نیز معمولاً با یکدیگر همصدا کوک میشوند.
این ساز در بخش گوشیها دارای چهار گوشی روی صفحه اصلی و سه گوشی دیگر در کنار آنها است. سیمبست نیز در انتهای بخش صاف بدنه کاسه طنین نصب شده است.
در قسمت پایینی کاسه، یک سوراخ صوتی به قطر حدود ۳۵ میلیمتر وجود دارد. دیوان با مضرابی از جنس پلاستیک نواخته میشود و نوازنده در هنگام اجرا، معمولاً با انگشت میانی خود بر روی کاسه ساز ضربههای آرامی وارد میکند.
اجزای تشکیل دهنده ی ساز دیوان:
ساز دیوان هفت عدد سیم و بیست و سه پرده دارد. سیمهای آن به سه گروه تقسیم میشوند:
۱. سه سیم در ردیف پایین که همزمان به صدا درمیآیند. یکی از این سیمها از جنس فنر است.
۲. دو سیم در ردیف میانی که آنها نیز با هم نواخته میشوند.
۳. دو سیم در ردیف بالا که یکی فنری و دیگری سیم معمولی است.
سیمهایی که در هر ردیف قرار دارند، دقیقاً با یک نت و به یک صورت کوک میشوند.
کوک های دیوان :
**کوکهای ساز باغلاما**
اگر به این موضوع علاقه دارید، جایزه گرمی چیست؟ را از دست ندهید.
این ساز معمولاً با چند کوک رایج نواخته میشود که هر کدام صدای و حالوهوای خاص خود را دارند. در ادامه این کوکها را با سادهترین بیان توضیح میدهیم.
**۱. کوک بوزوک یا کارا**
سیمهای ساز در این حالت به نتهای «سل»، «ر» و «لا» کوک میشوند. این کوک یکی از رایجترین و پایهایترین حالتها برای نواختن است.
**۲. کوک باغلاما**
در این روش، سیمها روی نتهای «لا»، «سل» و «ر» تنظیم میشوند. این کوک نیز بسیار پرکاربرد است و فضای شناختهشدهای به موسیقی میبخشد.
برای گسترش دانش خود، به مقاله تاریخچه گرامافون سر بزنید.
**۳. کوک مستزاد**
برای این کوک، سیمها را به ترتیب روی نتهای «فا»، «ر» و «لا» کوک میکنند. این حالت اغلب برای ایجاد حس و حالی آرام و غمگین به کار میرود.
**۴. کوک میسکت**
در این کوک، سیمها روی نتهای «فا دیز»، «ر» و «لا» تنظیم میشوند. این حالت نیز مانند کوک مستزاد فضایی حزنآلود ایجاد میکند، اما با رنگ صوتی کمی متفاوت.