هر دستگاه در موسیقی ایرانی، مانند یک مسیر مشخص از نواهای گوناگون است که با چینش ویژه خود، احساس و حالوهوای خاصی را به شنونده میبخشد. هر دستگاه از بخشهای کوچکتر متعددی به نام گوشه تشکیل میشود و شیوه اجرای آن معمولاً به این صورت است: اجرا با بخش درآمد آغاز میشود، در میانه راه به اوج یا بخش مخالف میرسد و سپس با بازگشت به گوشههای پایانی و پس از اجرای یک تصنیف، با یک رِنگ به پایان میرسد. موسیقی سنتی ایرانی شامل هفت دستگاه اصلی است که نام آنها بدین شرح است: دستگاه سهگاه، دستگاه چهارگاه، دستگاه همایون، دستگاه ماهور، دستگاه شور، دستگاه نوا و دستگاه راستپنجگاه.
در ادامه این نوشته در وبلاگ مدیر تولز، بیشتر با دستگاه نوا آشنا خواهید شد.
توصیه میکنیم حتماً مقاله پدر موسیقی ایران کیست؟ را مطالعه کنید.
دستگاه نوا در موسیقی
نوا یکی از هفت دستگاه موسیقی ایرانی است که ریشه در مقامهای دوازدهگانه موسیقی کهن ایران دارد. در نوشتهها و رسالههای قدیمی — که اغلب نام نویسندهشان مشخص نیست — از این دستگاه یاد شده و بر این موضوع تأکید شده که نوا از چهار دستگاه اصلی موسیقی ایران به شمار میرود.
براساس روایتهای موجود در ردیف موسیقی ایرانی، حال و هوای این دستگاه متعادل توصیف شده؛ نه بسیار غمگین است و نه بیش از حد شاد.
در این مقاله آشنایی با موسیقی مازندرانی اطلاعات مفیدی آمده است.
در این مقاله عاشیق ها به چه افرادی گفته می شود؟ اطلاعات مفیدی آمده است.
نوا را آواز خوب گفتهاند و معمولاً در آخر مجلس مىنواختند. معمولاً اشعار عارفانه مثل اشعار حافظ را براى نوا انتخاب مىکنند که تأثیر بسیار زیادى در شنونده ایجاد مىکند.
ماندگاری آثار در این دستگاه
بسیاری از موسیقیدانان بزرگی که قطعهای در این دستگاه ساختهاند، آن اثر به یکی از ماندگارترین کارهایشان تبدیل شده است. نمونههایی مانند آلبوم «چهره به چهره» از محمدرضا لطفی، «نینوا» از حسین علیزاده و نیز آثار «نوا و مرکب خوانی» و «دود عود» از پرویز مشکاتیان.
اگرچه برخی استادان مانند علینقی وزیری و روحالله خالقی، نوا را برگرفته از دستگاه شور دانستهاند، اما این دستگاه در نتهای شاهد و ایست تفاوت دارد و همچنین در اجرای آواز، شخصیت مستقل و جداگانهای از شور و دستگاههای وابسته به آن نشان میدهد.
دستگاه نوا ریشه در مقام قدیمی نوا دارد و بیشتر نتها و درجاتش با آن مقام کهن همخوانی دارد. از لحاظ فواصل صوتی، دستگاه نوا پیوند نزدیکی با دستگاه شور دارد و بسیاری از گوشههایش نیز در فضای شور نواخته میشود.
این شباهت و چند دلیل دیگر باعث شده گاهی نوا را بخشی از دستگاه شور به حساب آورند، ولی بیشتر متخصصان ردیف، نوا را یک دستگاه مستقل و یکی از هفت دستگاه اصلی موسیقی ایرانی میدانند. نوا همچنین با آواز بیات اصفهان ارتباط نزدیکی دارد و از نظر فواصل به گام کوچک نظری (مینور تئوریک) در موسیقی کلاسیک غربی نیز شباهت دارد.
در مجموعههای ردیف موسیقی ایرانی، گوشههای زیادی برای این دستگاه نام برده شده که بسیاری از آنها دستکم در یک دستگاه دیگر نیز جای میگیرند و طبقهبندی میشوند.