همانطور که میدانید، رعایت زمان و دقت در اجرای نتهای موسیقی اهمیت زیادی دارد. برای اینکه کسی بتواند در نواختن ساز به مهارت افراد حرفهای برسد، لازم است اصول و قواعد موسیقی را به خوبی بشناسد. یکی از این مفاهیم مهم، «میزان» در موسیقی است. در ادامه این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، بیشتر با این اصطلاح آشنا خواهید شد.
آشنایی با اصطلاح میزان در موسیقی
در موسیقی، قطعهها از نظر زمان به بخشهای مساوی تقسیم میشوند. به هر یک از این بخشها یک «میزان» میگویند. خط عمودی که این میزانها را از یکدیگر جدا میکند، «خط میزان» نام دارد. همچنین، هر میزان خود از دو یا سه قسمت مساوی تشکیل شده است که به هر کدام از آن قسمتها یک «ضرب» گفته میشود.
تعریف میزان
آشنایی با مفهوم میزان در موسیقی
میزان در موسیقی نشانههایی است که برای مشخص کردن بخشهای زمانی و تعداد ضربها در هر بخش به کار میرود. این نشانهها کمک میکنند تا ویژگیهای ریتمیک قطعه به خوبی درک شود. هر بخش با یک خط عمودی از بخشهای قبل و بعد خود جدا میشود. به فضای بین دو خط عمودی، میزان گفته میشود و خود این خطوط نیز خط میزان نام دارند.
به زبان ساده، میزان فاصلهی زمانی بین دو ضرب قوی در یک قطعه موسیقی است. در نتنویسی، این میزانها با خطهای عمودی نشان داده میشوند که روی خطوط حامل رسم میگردند. این خطوط عمودی، خطوط حامل را قطع میکنند و بخشهای مختلف قطعه را از هم جدا میسازند.
انواع میزان در موسیقی
بسته به ریتم و حال و هوای یک قطعه موسیقی، آن را در قالبهای مختلفی به نام «میزان» مینویسند. این میزانها معمولاً در چهار گروه اصلی جای میگیرند.
۱ – میزانهای ساده
میزانی است که هر ضرب آن را بتوان به ۲، ۴، ۸ و … تقسیم کرد. به زبان ساده، در میزانهای ساده فقط از یک نوع واحد ضرب استفاده میشود و این واحد فقط به ۲ یا به عددهای زوجِ مضربِ ۲ بخشپذیر است.
در میزانهای ساده، کشش هر ضرب برابر با یکی از شکلهای سادهی نتهاست؛ مانند نت چنگ، نت سیاه یا نت سفید.
برای تبدیل یک میزان ساده به میزان ترکیبی، کافی است در جلوی هر ضرب یک نقطه قرار دهیم (مثلاً نت سیاه را به یک نت سیاه نقطهدار تغییر دهیم).
۲– میزانهای ترکیبی
میزانی است که هر ضرب آن را بتوان به سه قسمت مساوی تقسیم کرد، یا به عبارتی مضربی از سه باشد. به زبان ساده، میزان ترکیبی در اصل همان یک میزان ساده است که هر ضرب آن به جای دو قسمت، به سه قسمت کوچکتر تقسیم شده است.
در میزانهای ترکیبی، طول زمانی هر ضرب معادل یک نت نقطهدار است؛ مانند نت چنگ نقطهدار، نت سیاه نقطهدار یا نت سفید نقطهدار.
۳- میزان لنگ
هر میزان ترکیبی، در واقع از ترکیب چند میزان ساده با کسرهای ۲ و ۳ به وجود میآید. به بیان دیگر، کسر میزان ترکیبی را نمیتوان به طور کامل به مضربهای ۲ یا مضربهای ۳ تقسیم کرد. برای نمونه میزان ۴/۵ (پنج چهار) ممکن است از ترکیب یک میزان ۴/۳ (سه چهار) و یک میزان ۴/۲ (دو چهار) تشکیل شده باشد یا برعکس.
برای نشان دادن مرز بین بخشهای مختلف یک میزان ترکیبی، معمولاً از یک خط عمودی نقطهچین یا از همان کسر میزان استفاده میکنند تا قسمتهای آن را از هم جدا کنند.
۴– میزانهای مختلط
میزانهای ترکیبی از ترکیب چند میزان ساده به وجود میآیند و به دو شکل دیده میشوند:
میزانهای ترکیبی در طول قطعه: در این حالت، کسر میزان یا سایر نشانهها در میانهٔ یک قطعه تغییر میکنند و ریتم قطعه عوض میشود.
میزانهای ترکیبی همزمان: در موسیقی چندصدایی، ممکن است یک بخش با تقسیمهای دوتایی (مثل دو نت برابر در یک ضرب) و بخش دیگر با تقسیمهای سهتایی (سه نت برابر در یک ضرب) همزمان نواخته شوند.
نکته: برای تبدیل میزانهای ساده به ترکیبی، کسر میزان را در عدد ۳/۲ (سه دوم) ضرب میکنیم.
کسر میزان
کسر میزان در موسیقی مشخص میکند که هر قطعه چه وزن و ریتمی دارد. این علامت شبیه یک کسر معمولی است و با دو عدد نوشته میشود: یکی بالا و یکی پایین. به آن در انگلیسی Time Signature میگویند.
عدد بالایی کسر میزان نشان میدهد که در هر میزان چند ضرب وجود دارد. برای مثال، عدد ۲ به معنای میزان دوضربی و عدد ۳ به معنای میزان سهضربی است.
عدد پایینی کسر میزان مشخص میکند که نوع هر ضرب چیست و از چه نتی تشکیل شده است. این عدد نسبت به نت گرد سنجیده میشود. مثلاً اگر عدد پایینی ۴ باشد، یعنی هر ضرب معادل یک نت سیاه (که برابر با یکچهارم نت گرد است) در نظر گرفته میشود.