در دنیای موسیقی، واژهها و مفهومهای گوناگونی به کار میرود که هر یک در بخش خاصی از موسیقی معنا پیدا میکنند. آشنایی با این واژهها و معانی آنها به ما کمک میکند تا موسیقی را بهتر بفهمیم و در نتیجه تواناییمان در این زمینه بیشتر شود. یکی از این مفهومهای مهم، «مایه» در موسیقی است که در این نوشته از وبلاگ مدیر تولز به آن خواهیم پرداخت. تا پایان این مطلب با ما همراه بمانید.
مقاله آشنایی با مهفوم موسیقی فولکور منبع بسیار خوبی برای یادگیری بیشتر است.
آشنایی با اصطلاح مایه در موسیقی
اصطلاح مایه در موسیقی
مایه یا تنالیته در موسیقی، به چینش منظم یا نامنظم نتهای یک گام گفته میشود.
پس با توجه به این تعریف، هر قطعه موسیقی در یک مایه مشخص ساخته میشود. به عنوان نمونه، یک آهنگ ممکن است در مایه «لا» نوشته شده باشد؛ یا به بیان دیگر، گام آن آهنگ «لا» است.
به زبان سادهتر، وقتی یک نت مرکزی وجود داشته باشد و بقیه صداها به سمت آن گرایش داشته باشند، مایه یا تنالیته شکل میگیرد. این نت مرکزی که اساس و پایه مایه است، نت پایه نامیده میشود.
تنالیته در موسیقی
در موسیقی، هر گام یک نت مرکزی و اصلی دارد که جایگاه آن ثابت است.
به بیان ساده، هر گام موسیقی حول یک نت پایه شکل میگیرد؛ بقیه نتها از این نت فاصله میگیرند و دوباره به سمت آن بازمیگردند.
وجود این نت پایه، مفهومی ساده اما بسیار اثرگذار است. این اصل بر درک ما هنگام شنیدن یک قطعه موسیقی، بر ساختار نتها و آکوردها و همچنین بر مسیری که موسیقی طی میکند، تأثیر میگذارد.
زیر و روی یک مایه :
عبارتهای « زیر یک مایه را خواندن » یا « بم آن مایه را خواندن » در واقع به همان نت آغازین و پایانی هر گام اشاره دارند که از نظر زیر و بمی (فرکانس) یکسان هستند.
مایه های چپ و راست :
مایههای گوناگون از نظر زیر و بمی صدا به دو گروه «راست» و «چپ» بخشبندی میشوند. این دستهبندی بر اساس ویژگی اولیهٔ مایه و جنس نت آغازین گام صورت میگیرد.
به بیان دیگر، در طبیعت تفاوتِ گسترهٔ صوتی بین مردان و زنان وجود دارد و در عمل، محدودهٔ صدای مردان با زنان به اندازهٔ یک اکتاو (هشت نت) فاصله دارد.
به مایههایی که بانوان با توجه به طبیعت و ساختار صدایشان برمیگزینند، «مایههای چپ» (چپکوک) گفته میشود و به مایههایی که مردان انتخاب میکنند، «مایههای راست» (راستکوک) اطلاق میگردد.
پس در نتیجه: صدای نازک (زیر) مردان و زنان را «چپکوک» و صدای کلفت (بم) مردان و زنان را «راستکوک» مینامند.
مطلوبیت تنالیته مایه ها :
همه گامها از نظر زیروبمی و کیفیت صوتی، مطلوب و دلنشین نیستند و انتخاب برخی از آنها از نظر درجه زیروبمی، نامناسب و ناپسند است.
نامطلوب بودن گامها به طور مستقیم به گستره صوتی و محدوده صدای خوانندگان بستگی دارد.
تعداد پردههای سازهای مضرابی توسط علینقیخان وزیری و بر پایه محاسبات افزایش یافت.
این موضوع را بهتر بشناسید با مطالعه سینتی سایزر ساز تولید کننده صداهای عجیب.
پس از آن، این امکان به وجود آمد که بتوان هر یک از نتهای موجود روی ساز (مانند تار و سهتار) اعم از پرده، نیمپرده و ربعپرده را به عنوان شروع یک گام در نظر گرفت.
این موضوع را بهتر بشناسید با مطالعه بیوگرافی استاد حبیب الله بدیعی.
به این ترتیب برای هر یک از دستگاهها و آوازهای ایرانی بیش از ۴۰ گام مختلف ایجاد شد.
در مجموع و با توجه به هفت دستگاه و پنج آواز موسیقی ایرانی، بیش از ۵۰۰ گام به دست میآید که بسیاری از آنها رایج و معمول نیستند.
از میان گامهای بسیار زیادی که روی ساز وجود دارد و میتوان برای آنها یک رشته نتها در نظر گرفت، بسیاری از نظر زیروبمی و کیفیت صوتی مطلوب و دلچسب نیستند.